Θεραπεία Χρόνιας Νεφρικής Νόσου στα παιδιά.

Η χρόνια νεφρική νόσος (ΧΝΝ) είναι σπάνια στα παιδιά, οι επιπτώσεις της όμως στον αυξανόμενο και αναπτυσσόμενο οργανισμό τους δραματικές. Η επίπτωση της τελικού σταδίου χρόνιας νεφρικής νόσου (ΤΣΧΝΝ) στο γενικό πληθυσμό ανέρχεται περίπου σε 500 νέες περιπτώσεις ανά 1 εκατομμύριο ανά έτος. Ποσοστό 1-2% αυτών των ατόμων είναι παιδιά.

Ειδικότερα στην Ελλάδα η επίπτωση της ΤΣΧΝΝ σε παιδιά και εφήβους είναι 8-9 νέες περιπτώσεις ανά 1.000.000 ατόμων έως 18 ετών ανά έτος. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ενώ η επίπτωση της ΤΣΧΝΝ έχει παραμείνει σταθερή ο επιπολασμός της έχει σημαντικά αυξηθεί, γεγονός που αποδίδεται στη αύξηση της επιβίωσης των παιδιών αυτών .Η ΧΝΝ στα παιδιά οφείλεται κυρίως σε συγγενή και κληρονομικά αίτια και σπανιότερα σε επίκτητες καταστάσεις.

Στα αρχικά στάδια 1ο και 2ο της ΧΝΝ τα παιδιά είναι χωρίς συμπτώματα. Λόγω της ετερογένειας στη αιτιολογία της ΧΝΝ στα παιδιά, τα κλινικά σημεία και τα συμπτώματα της νόσου ποικίλουν και περιλαμβάνουν διαταραχές του όγκου των ούρων (πολυουρία, ολιγουρία ή ανουρία), οιδήματα και υπέρταση.

Ειδικότερα, παιδιά με σπειραματικές παθήσεις μπορεί να εμφανίζουν αιματουρία, πρωτεϊνουρία, υπέρταση και οιδήματα ακόμα και στα αρχικά στάδια της νόσου.

Παιδιά με ΧΝΝ μπορεί να εμφανίσουν ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω:

• Πολυουρία εμφανίζουν από τα αρχικά συχνά στάδια παιδιά με συγγενείς ανωμαλίες του ουροποιητικού συστήματος και συγγενείς ή επίκτητες παθήσεις του σωληναρίου.
• Παθολογική γενική εξέταση ούρων ή αυξημένη κρεατινίνη ορού σε τυχαίο έλεγχο
• Πρωτεϊνουρία, που αποτελεί σημαντικό δείκτη σπειραματικής ή σωληναριακής βλάβης. Επίμονη μη ορθοστατική πρωτεϊνουρία για περισσότερους από 3 μήνες αποτελεί ένδειξη ΧΝΝ
• Ανεύρεση στις απεικονιστικές εξετάσεις συγγενών ή ανατομικών ανωμαλιών.
• Υπέρταση, συχνά σοβαρή, παρουσιάζει το 60-80% των παιδιών με ΧΝΝ, ανεξαρτήτως σταδίου
• Μειωμένη αύξηση και κοντό ανάστημα
• Ταχεία επιδείνωση της νεφρική λειτουργίας και οξεία νεφρικά ανεπάρκεια σε καταστάσεις όπως λοίμωξη ή αφυδάτωση

Τα περισσότερα κλινικά σημεία και συμπτώματα της ΧΝΝ αρχίζουν να εμφανίζονται στο 3ο στάδιο της νόσου, γίνονται όμως πιο έντονα και εμφανή στα στάδια 4 και 5.

Αυτά είναι τα συμπτώματα της ουραιμίας όπως ανορεξία, έμετοι, αδυναμία και εύκολη κόπωση. Επίσης σε σοβαρή ουραιμία μπορεί να έχουμε περικαρδίτιδα, νευρολογικά συμπτώματα και νευροαναπτυξιακές διαταραχές.

Σε προχωρημένα στάδια εμφανίζονται επίσης αναιμία, οξέωση, υπερφωσφαταιμία, υπασβαιστιαιμία, υπερκαλιαιμία, δισλιπιδαιμία, ενδοκρινικές διαταραχές, νεφρική οστεοδυστροφία και ραχίτιδα.

Θεραπευτικός στόχος στα παιδιά με ΧΝΝ είναι η διατήρηση της όποιας υπολειπόμενης νεφρικής λειτουργίας και η αποφυγή των επεισοδίων οξείας επιδείνωσής της, η επιβράδυνση του ρυθμού έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας καθώς και η έγκαιρη αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και των μεταβολικών διαταραχών, ώστε να διατηρηθεί η φυσιολογική αύξηση και ανάπτυξη του παιδιού.

Επιπλέον σημαντική είναι η προετοιμασία του παιδιού και όλης της οικογένειας για την έναρξη εξωνεφρικής κάθαρσης ή για τη διενέργεια νεφρικής μεταμόσχευσης στο ΤΣΧΝΝ. Στη συνέχεια αναφέρεται η αντιμετώπιση των βασικότερων προβλημάτων των παιδιών με ΧΝΝ.

Αποφυγή των επεισοδίων οξείας επιδείνωσης της νεφρικής λειτουργίας: Στα παιδιά με ΧΝΝ είναι πολύ σημαντική η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση της οξείας επιδείνωσης της νεφρικής λειτουργίας, έτσι ώστε να αναστραφεί πλήρως.Τα πιο συχνά αίτια που την προκαλούν είναι η ελαττωμένη νεφρική αιμάτωση, που συμβαίνει σε καταστάσεις υπο-ογκαιμίας και η χορήγηση νεφροτοξικών παραγόντων. Τέτοια φάρμακα πρέπει να αποφεύγονται στα παιδιά με ΧΝΝ ή να χορηγούνται στις ενδεδειγμένες μειωμένες δόσεις.

Επιβράδυνση του ρυθμού έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας: Στα παιδιά με ΧΝΝ η ύπαρξη πρωτεϊνουρίας και υπέρτασης αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου για ταχύτερη έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας. Στους ασθενείς αυτούς οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου και οι ανταγωνιστές της αγγειοτενσίνης φαίνεται να έχουν ευεργετική δράση μειώνοντας την πρωτεϊνουρία ταυτόχρονα με την ρύθμιση της αρτηριακή πίεσης. Από πολλούς συστήνεται η χρήση τους ακόμα και σε παιδιά με φυσιολογική αρτηριακή πίεση και πρωτεϊνουρία με καλά αποτελέσματα στη μείωση των επιπέδων της πρωτεϊνουρίας.

Δίαιτα:

Η ανορεξία και οι έμετοι είναι συχνά συμπτώματα στα παιδιά με ΧΝΝ με αποτέλεσμα η θερμιδική και πρωτεϊνική πρόσληψη να είναι πολλές φορές ανεπαρκής. Σημαντικοί άλλοι παράγοντες που εμπλέκονται στην υποθρεψία των παιδιών με ΧΝΝ είναι η επηρεασμένη εντερική απορρόφηση καθώς και η μεταβολική οξέωση. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες που εμπλέκονται στην κακή θρέψη των παιδιών με ΧΝΝ έχουν ως αποτέλεσμα να επηρεάζεται δραματικά η αύξησή τους. Οι ανάγκες σε θερμίδες και κυρίως σε λευκώματα, σε παιδιά που βρίσκονται ήδη σε εξωνεφρική κάθαρση, μπορεί να αυξηθούν και να φτάσουν έως και το 140% των προτεινόμενων από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για την ηλικία και το φύλο του παιδιού.

Υγρά και Ηλεκτρολύτες:

Μέχρι την εμφάνιση ΤΣΧΝΝ και την ανάγκη έναρξης θεραπείας υποκατάστασης, σπάνια απαιτείται περιορισμός των προσλαμβανόμενων υγρών. Συνήθως ο συνδυασμός περιορισμού του προσλαμβανόμενου νατρίου και διουρητικής αγωγής, αρκεί για να προληφθεί η κατακράτηση υγρών.

Συνιστάται ημερήσια πρόσληψη νατρίου 1,2-1,5 g/ημέρα. Ορισμένα βέβαια παιδιά, κυρίως αυτά με πρωτοπαθή νόσο βαλβίδες οπίσθιας ουρήθρας και/ή αποφρακτικές ουροπάθειες, εμφανίζουν ιδιαίτερα χαμηλή συμπυκνωτική ικανότητα των ούρων με συνοδό πολυουρία και νατριούρηση. Σε αυτά τα παιδιά χρειάζονται αυξημένη χορήγηση τόσο ύδατος όσο και νατρίου.

Σημαντικό ποσοστό παιδιών σε προχωρημένα στάδια ΧΝΝ μπορεί να εμφανίσουν υπερκαλιαιμία, λόγω μειωμένης απέκκρισης καλίου.

Άλλοι παράγοντες που συμβάλουν στη υπερκαλιαιμία είναι η μεταβολική οξέωση και η χρήση αναστολέων του μετατρεπτικού ενζύμου. Συνιστάται δίαιτα φτωχή σε κάλιο, χορήγηση διουρητικών της αγκύλης, διόρθωση της μεταβολικής οξέωσης καθώς και η χρήση των λοιπών φαρμακευτικών μέτρων για τη διόρθωση της υπερκαλιαιμίας και των επιπλοκών της από τον καρδιακό μυ.

Μεταβολική Οξέωση:

Σημαντική μεταβολική οξέωση εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά με GFR< 30 ml/min/1,73m2, δηλαδή σε στάδιο 4 της ΧΝΝ. Διόρθωση απαιτείται με σκοπό τα επίπεδα των διττανθρακικών να διατηρηθούν πάνω από 22mEq/L, ξεκινώντας με χορήγηση διττανθρακικών σε δόση 1-2 mEq/Kg/ημέρα, σε 2 έως 3 δόσεις.

Σωματική αύξηση:

Η πλειοψηφία των παιδιών με ΧΝΝ παρουσιάζουν υπολειπόμενη σωματική ανάπτυξη. Συστήνεται, μετά από έλεγχο, η χορήγηση ανασυνδυασμένης αυξητικής ορμόνης. Συστηματική ανασκόπηση έχει δείξει ότι η θεραπεία με αυξητική ορμόνη (rhGH) σε δόση 28 IU/m2/wk αυξάνει τον ρυθμό ετήσιας αύξησης κατά 3,8 cm/έτος σε σύγκριση με τη μη-θεραπεία ή τη χορήγηση placebo και κατά 1,34 cm/έτος σε σύγκριση με τη δόση rhGH των 14 IU/m2/wk .

Νεφρική οστεοδυστροφία:

Σε ΧΝΝ η διαταραχή του μεταβολισμού της βιταμίνης D προκαλεί κατακράτηση φωσφόρου και υπασβεστιαιμία. Δευτεροπαθώς λόγω της υπερφωσφαταιμίας προκαλείται υπερπαραθυρεοειδισμός με αλλοιώσεις από τα οστά ινώδους οστίτιδας και οστεομαλάκυνσης. Η πρόληψη της νεφρικής οστεοδυστροφίας στηρίζεται στην μείωση της πρόσληψης φωσφόρου από τα προϊόντα του γάλακτος, στη χορήγηση ανθρακικού ασβεστίου στην διάρκεια των γευμάτων για την δέσμευση του φωσφόρου της τροφής καθώς και δραστικών παραγώγων της βιταμίνης D.

Αναιμία:

Εφόσον η αιμοσφαιρίνη πέσει σε επίπεδα κάτω από 6g/dL, γίνεται μετάγγιση συμπυκνωμένων ερυθρών (10ml/Kg). Με σκοπό την πρόληψη της αναιμίας, λόγω ανεπάρκειας φολικού στα παιδια με ΧΝΝ, συστήνεται η χορήγηση φολικού οξέως 1mg/ ημέρα.

Επιπρόσθετα εφόσον τα επίπεδα φεριττίνης κάτω από 100 ng/dl πρέπει να χορηγείται σίδηρος από το στόμα σε δόση 3-4mg/kg/ημέρα.

Η χορήγηση ανασυνδυασμένης ερυθροποιητίνης σε δόση 80-100 iu/Kg την εβδομάδα έχει σημαντικά μειώσει τις μεταγγίσεις στα παιδιά με ΧΝΝ. Στόχος είναι η διατήρηση της αιμοσφαιρίνης μεταξύ 11 και 12g/dl. Για το λόγο αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζονται πολύ αυξημένες δόσεις ασυνδυασμένης ερυθροποιητίνης που φτάνουν τις 300 iu/Kg την εβδομάδα.

Υπέρταση:

Αρτηριακή υπέρταση (ΑΥ) εμφανίζει το 37-40% των παιδιών με GFR μεταξύ 30-90 ml/min/1,73m2. O αποτελεσματικός έλεγχος της ΑΥ είναι πολύ σημαντικός παράγοντας στην επιβράδυνση του ρυθμού έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας. Συστήνονται μη φαρμακευτικά μέσα όπως μείωση του βάρους, άσκηση, αποφυγή του άγχους και άναλος δίαιτα. Σε επιμονή χορηγείται αντιϋπερτασική φαρμακευτική αγωγή με στόχο την διατήρηση της ΑΠ κάτω από την 90η εκατοστιαία θέση για την ηλικία και το φύλο του παιδιού.

Νευροαναπτυξιακές διαταραχές:

Η συστηματική ουραιμία σχετίζεται με την εμφάνιση νευροαναπτυξιακών διαταραχών στα παιδιά με ΧΝΝ. Αναφέρονται αυξημένα ποσοστά σπασμών, νοητικής υστέρησης και φτωχής σχολικής απόδοσης. Συστήνεται έγκαιρη νευροαναπτυξιακή εκτίμηση και αντιμετώπιση των επιμέρους προβλημάτων

Εξωνεφρική κάθαρση και μεταμόσχευση

Η εξωνεφρική κάθαρση πρέπει να αρχίζει όταν ο GFR είναι χαμηλότερος του 10 -15 ml/min/1.73m2 για την ηλικία και πριν εμφανιστούν σοβαρές επιπλοκές από τη ΧΝΝ τελικού σταδίου. Ήδη από τιμές GFR κάτω από 30 ml/min/1.73m2 θα πρέπει η οικογένεια και το παιδί να προετοιμάζονται για την έναρξη εξωνεφρικής κάθαρσης . Τις τελευταίες δύο δεκαετίες η περιτοναϊκή κάθαρση αποτελεί τη μέθοδο εκλογής εξωνεφρικής κάθαρσης στα παιδιά με ΤΣΧΝΝ σε σχέση με την αιμοκάθαρση.

Τελικός στόχος στην αντιμετώπιση της ΤΣΧΝΝ είναι η νεφρική μεταμόσχευση. Τεχνικά η μεταμόσχευση είναι δύσκολή στα πολύ μικρά παιδιά, αλλά έχει σημαντικά ποσοστά επιτυχίας στα παιδιά με βάρος σώματος μεγαλύτερο των 10 κιλών. Το ιδανικό στα παιδιά είναι η νεφρική μεταμόσχευση να γίνεται πριν την έναρξη εξωνεφρικής κάθαρσης

Φαίνεται ότι η εξωνεφρική κάθαρση και η νεφρική μεταμόσχευση με την εμπειρία που αποκτήθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια, έχουν αυξήσει σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης και την ποιότητα ζωής των παιδιών με ΤΣΧΝΝ.

Νικολέτα Πρίντζα
Επίκουρη Καθηγήτρια, Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Νεφρολογίας, ΑΠΘ

ΠΗΓΗ: Dialysis Living

Βιβλιογραφία

1. KDIGO 2012 Clinical Practice Guideline for the Evaluation and Management of Chronic Kidney Disease. Kidney Int Suppl 2013; 3:1.
2. Chan JC, Williams DM, Roth KS. Kidney failure in infants and children. Pediatr Rev. 2002;23:47-60
3. Moe S, Drüeke T, Cunningham J, Goodman W, Martin K, Olgaard K, Ott S, Sprague S, Lameire N, Eknoyan G; Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO). Definition, evaluation, and classification of renal osteodystrophy: a position statement from Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO). Kidney Int 2006; 69:1945- 53
4. KDIGO clinical practice guideline for the diagnosis, evaluation, prevention, and treatment of Chronic Kidney Disease-Mineral and Bone Disorder (CKD-MBD). Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO) CKD-MBD Work Group.Kidney Int Suppl. 2009;113:1-130
5. Wühl E, Schaefer F. Therapeutic strategies to slow chronic kidney disease progression. Pediatr Nephrol 2008; 23:705-16
6. ESCAPE Trial Group, Wühl E, Trivelli A, Picca S, Litwin M, Peco-Antic A, Zurowska A, Testa S, Jankauskiene A, et al. Strict blood-pressure control and progression of renal failure in children. N Engl J Med 2009; 361:1639-50
7. National Kidney Foundation. K/DOQI clinical practice guidelines for nutrition in chronic renal failure: 2008 Update. Am J Kidney Dis 2009; 53:11-104
8. Mahan JD, Warady BA, Consensus Committee. Assessment and treatment of short stature in pediatric patients with chronic kidney disease: a consensus statement. Pediatr Nephrol 2006; 21:917-30
9. Vimalachandra D, Hodson EM, Willis NS,Craig JC, Cowell C, Knight JF. Growth hormone for children with chronic kidney disease. Cochrane Database Syst Rev 2006; 3:CD003264.
10. NKF-K/DOQI Clinical Practice Guidelines and Clinical practice recommendations for anemia in chronic kidney disease: 2007 update of hemoglobin target. Am J Kidney Dis 2007; 50:474
11. Flynn JT, Mitsnefes M, Pierce C, Cole SR, Parekh RS, Furth SL, Warady BA; Chronic Kidney Disease in Children Study Group.. Blood pressure in children with chronic kidney disease: a report from the Chronic Kidney Disease in Children study. Hypertension 2008; 52:631-7
12. Mitsnefes M, Flynn J, Cohn S, Samuels J, Blydt-Hansen T, Saland J, Kimball T, Furth S, Warady B; CKiD Study Group. Masked hypertension associates with left ventricular hypertrophy in children with CKD. J Am Soc Nephrol 2010; 21:137-44