Η ΑΙΜΟΚΑΘΑΡΣΗ ΜΕ ΒΔΕΛΛΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΦΡΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Η φλεβοτομία ή αφαίμαξη είναι η πιο μακραίωνη παραδοσιακή ιατρική τεχνική. Φαίνεται ότι είναι ήδη γνωστή στους αρχαίους πολιτισμούς της Αιγύπτου και της Ελλάδας.

Δαρδαμάνης Μάνθος, Νεφρολόγος

Συνέχισε να εφαρμόζεται στο Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και το Διαφωτισμό, άνθισε στην αραβική και την ινδική ιατρική, συνεχίζονταν δε ακόμη και κατά τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Η τεχνική αυτή αποτελούσε καθημερινή πρακτική για 2500 χρόνια μέχρι που αντικαταστάθηκε από τεχνικές της σύγχρονης ιατρικής. Οι γιατροί έκαναν αφαίμαξη στους ασθενείς για κάθε πιθανή νόσο, όπως την πνευμονία και τις εμπύρετες καταστάσεις, την οσφυαλγία και τους ρευματισμούς, τις κεφαλαλγίες και τη μελαγχολία ακόμη και σε κατάγματα ή διάφορες πληγές.Η ευρεία αυτή χρήση της αφαίμαξης, παρότι δεν στηρίζονταν σε κάποια ένδειξη ότι πράγματι ωφελούσε σε κάτι, συνέχιζε να εφαρμόζεται επί αιώνες.

Από την αρχαιότητα και μέχρι τους νεότερους χρόνους η αφαίμαξη ήταν τόσο ευρέως διαδεδομένη και αποδεκτή από τους λαούς, όπως είναι η ασπιρίνη σήμερα.

Οι συγγραφείς του Ταλμούδ όριζαν περίπλοκους νόμους για την αφαίμαξη. ΟΙ μοναχοί του Μεσαίωνα φλεβοτομούσαν ο ένας τον άλλον πολλές φορές το χρόνο, έτσι για τη διατήρηση γενικώς της υγείας. Οι γιατροί εκείνη την εποχή είχαν επινοήσει λεπτομερείς χάρτες ανατομίας του ανθρωπίνου σώματος, πάνω στους οποίους σημειώνονταν πολλά σημεία φλεβοτομίας για την διενέργεια αφαίμαξης που γίνονταν σε συνδυασμό με τις ιδανικότερες αστρολογικές προβλέψεις.

Πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, είτε ήταν κάποιος Αιγύπτιος με ημικρανία είτε Έλληνας με εμπύρετο, η θεραπεία πρώτης γραμμής που θα ακολουθούσε ο γιατρός ήταν μία: η αφαίμαξη. Έκανε μια τομή σε μία φλέβα με νυστέρι ή αντίστοιχα με ένα αιχμηρό ξύλινο εργαλείο, προκαλώντας εκροή του αίματος, το οποίο συλλέγονταν σε ένα δοχείο. Αν κάποιος ήταν τυχερός, τη φρικτή αυτή διαδικασία με εκείνα τα βάναυσα εργαλεία, θα την έκαναν οι βδέλλες.

Οι βδέλλες αποτέλεσαν μακραίωνη τεχνική, εναλλακτική του νυστεριού ή του scarificator (ειδικό εργαλείο για «κοφτές βεντούζες»).

Από την αρχαιότητα στη Ελλάδα, τη Ρώμη και τη Συρία, οι βδέλλες χρησιμοποιούνταν για να απομυζούν αίμα από πολλά σημεία του σώματος. Η Hirudinea Annelida ήταν το είδος εκείνο της βδέλλας που κατεξοχήν χρησιμοποιούνταν στην Ευρώπη ενώ η Macrobetta decora χρησιμοποιούνταν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μία Ευρωπαϊκή βδέλλα μπορεί να απομυζήσει πολλές φορές περισσότερο το ποσό του αίματος που μπορεί μία Αμερικάνικη, γι’ αυτό οι άποικοι τις εισήγαγαν.

Η Ευρωπαϊκή βδέλλα μπορεί να απομυζήσει αίμα μέχρι και έξι φορές το βάρος της. Οι βδέλλες έχουν και άρρενα και θήλεα όργανα αναπαραγωγής (εικόνα 1). Προσκολλώνται στο δέρμα με τρία αιχμηρά δόντια, εγχέουν ένα αντιπηκτικό ώστε να μη θρομβωθεί το αίμα και κατόπιν «φουλάρουν» . Εικόνα 1. Hirudo medicinalis ή η Ευρωπαϊκή βδέλλα

Θεραπεία με βδέλλες και νεφρικές νόσοι

Στην περιοχή μας, την Ήπειρο, οι βδέλλες χρησιμοποιούνταν μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Μετά από σχετική έρευνα διαπιστώσαμε ότι η χρήση τους έχει σταματήσει και είναι δύσκολο να βρει κάποιος τις παραδοσιακές βδέλλες, αν και φυσικά εξακολουθούν να υπάρχουν στους βάλτους .
Οι βδέλλες χρησιμοποιούνταν για κάθε νόσο, όπως πονοκεφάλους, υπέρταση και εγκεφαλικά επεισόδια, για τα οποία αποτελούσε την κύρια θεραπεία. Χρησιμοποιούνταν όμως και προφυλακτικώς από τον «νταμπλά» (περεταίρω αποπληκτική κατάσταση και αιμορραγία) και σε περιπτώσεις κεφαλαλγιών με εγκεφαλική συμφόρηση.

Πιστεύονταν επίσης ότι η αφαίμαξη με βδέλλες μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά στο να έχει κάποιος υγιέστερους νεφρούς.

Εφόσον οι νεφροί μπορούν να υποστούν βλάβη από τις επιπτώσεις του Σακχαρώδη διαβήτη, μία από τις οποίες είναι η αύξηση του ιξώδους του αίματος, τα ένζυμα που βρέθηκαν στο σάλιο των βδελλών (ιδιαιτέρως τα αντιπηκτικά ένζυμα) μπορούν να εμποδίσουν την πήξη του αίματος ή να ενισχύσουν τη σταθερότητά του. Ένα άλλο σημαντικό ένζυμο που μειώνει το stress της διηθητικής ικανότητας των νεφρών είναι τα ένζυμα που μπορούν να διαλύσουν τους θρόμβους του αίματος.

Τα αιμοφόρα αγγεία για να εξασφαλίσουν καλή αιματική ροή ή κυκλοφορία, διαστέλλονται από τα ένζυμα που μοιάζουν με την ισταμίνη. Όλα αυτά τα ένζυμα αλληλεπιδρούν βελτιώνοντας την παροχή αίματος στους νεφρούς, ενισχύοντάς τους να διηθούν καλύτερα τις τοξίνες και τις άχρηστες ουσίες από τον οργανισμό. Εάν υπάρχει κάποια φλεγμονή στους νεφρούς που εμποδίζει τη διηθητική τους ικανότητα, η θεραπεία με βδέλλες μπορεί να αποδειχθεί ωφέλιμη λόγω των αντιφλεγμονωδών συστατικών του σάλιου των. Το σάλιο των βδελλών έχει επίσης και αντιβακτηριδιακή δράση που ενισχύει τους νεφρούς στην άμυνα έναντι των διαφόρων λοιμώξεων.

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Σικάγο, υπό τον καθηγητή Eric Skaar, μελέτησαν το μικρόβιο Staphylococcus aureus. Αυτό το βακτήριο, το οποίο υπάρχει στο δέρμα ή στα ρουθούνια υγιών ατόμων, είναι επίσης υπεύθυνο για δερματικές μολύνσεις, πυώδη εξανθήματα ή σπυράκια. Το βακτήριο μπορεί επίσης να προκαλέσει σοβαρές μολύνσεις του αίματος, των οστών και των πνευμόνων (πνευμονία). Τελευταία το βακτήριο αυτό, όπως πολλά άλλα, γίνεται όλο και πιο ανθεκτικό στην αντιβιοτική θεραπεία.
Ο σταφυλόκοκκος αναπτύσσεται καλύτερα σε οργανισμούς που έχουν υψηλά επίπεδα σιδήρου. Χρειάζεται τον σίδηρο για να αυξηθεί και πολλαπλασιαστεί επιδεινώνοντας τη λοίμωξη. Προτιμά ιδιαιτέρως τον σίδηρο που βρίσκεται στην αίμη.

Είναι σαν το βακτήριο να ελέγχει το menu του οικοδεσπότη του σε ενώσεις σιδήρου, ελπίζοντας να βρει αίμη.

«Ο σίδηρος της αίμης είναι η προτιμώμενη πηγή σιδήρου κατά τη διάρκεια της λοίμωξης», γράφει ο Skaar και οι συνεργάτες του στο τεύχος του Science Sept. 10. Αν δεν είναι διαθέσιμη αίμη, οι πιθανότητες του βακτηριδίου να ευδοκιμήσει αποτυγχάνουν. Οι ερευνητές εντόπισαν στο βακτηρίδιο ένα σύμπλεγμα γονιδίων που επάγει τη μεταφορά αίμης προς όφελός του. Σύμφωνα με τις μελέτες των ερευνητών σε ποντίκια και σκουλήκια, όταν αυτά τα γονίδια μεταλλάσσονται, το βακτήριο να επιδεινώνει τη λοίμωξη πολύ δυσκολότερα.

Το επόμενο βήμα είναι να βρεθούν φάρμακα που να μπλοκάρουν την ικανότητα του σταφυλόκοκκου να «κλέβει» σίδηρο. Επιπλέον, ένα φάρμακο που μειώνει τον σίδηρο στο αίμα χρησιμοποιείται ως θεραπεία για μία διαφορετική ασθένεια, την ελονοσία.

Η αρχαία πρακτική της αφαίμαξης μπορεί να προσφέρει καρδιαγγειακά οφέλη σε παχύσαρκα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο, όπως αναφέρει μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Journal BMC Medicine.

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι βδέλλες μπορούν να μειώσουν τη χοληστερόλη, την αρτηριακή πίεση και τη γλυκόζη του αίματος σε άτομα με μεταβολικό σύνδρομο. Μεταβολικό σύνδρομο είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία σειρά από προβλήματα που αντιμετωπίζουν παχύσαρκα άτομα, όπως υπέρταση, αντίσταση στην ινσουλίνη και ανοχή στη γλυκόζη. Άτομα με αυτή την πάθηση κινδυνεύουν από θρομβώσεις και εγκεφαλικά. Η αφαίμαξη ελαττώνει την ποσότητα του κυκλοφορούντος αίματος και προλαμβάνει τέτοιους κινδύνους.

Ενώ οι βδέλλες χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία κάθε είδους τραυματισμού και ασθένειας, σήμερα χρησιμοποιούνται κυρίως από ορθοπεδικούς για την επανασυγκόλληση κομμένων μελών του σώματος, όπως αυτιά ή δάκτυλα χεριών και ποδιών.

Χρησιμοποιούνται επίσης για την επιτυχή αντιμετώπιση της φλεβικής συμφόρησης σε δερματικούς κρημνούς. Η τοποθέτηση βδελλών είναι αποτελεσματική επειδή μπορούν να απομυζήσουν αίμα, υγρά και μικροθρόμβους από τη φλεβική συμφόρηση στο σημείο της επανασυγκόλλησης, με το σάλιο τους δε προφυλάσσουν τους ιστούς από προβληματικές διεργασίες και νεκρώσεις.

“Χωρίς υπερβολή η χρησιμοποίηση των βδελλών για την αποσυμφόρηση του φλεβικού οιδήματος υπήρξε εξαιρετικά αποτελεσματική, γι’ αυτό και οι βδέλλες αποτελούσαν απαραίτητο στοιχείο στο οπλοστάσιό μας για την μετεγχειρητική αντιμετώπιση της φλεβικής αποχέτευσης σε ασθενείς που υποβάλλονταν σε ποικίλες Μικροχειρουργικές επεμβάσεις (ανασυγκολλήσεις, κρημνοί κ.λ.π.)”, γράφει ο καθηγητής Ορθοπεδικής κ. Σουκάκος.

Το σάλιο τους περιέχει αρκετούς αντιπηκτικούς παράγοντες όπως ο αναστολέας της θρομβίνης, η ηρουδίνη, η απυράση, η κολλαγενάση, η υαλουρονιδάση,ο αναστολέας του παράγοντα Xa και η φιμπρινάση Ι και ΙΙ. Συνθετικές μορφές των πτυέλων της χρησιμοποιούνται ως αντιπηκτικά φάρμακα. Οι βδέλλες καλλιεργούνται υπό στείρες συνθήκες σε ειδικές φάρμες. Η Marie Bonazinga, πρόεδρος των Leeches U.S.A., αναφέρει ότι η επιχείρηση της πουλάει από τη φάρμα της 10.000 βδέλλες το χρόνο σε μεγάλα κέντρα τραυματολογίας όλης της χώρας.

Στις 24/03/2013, μία κυριακάτικη εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας ανέφερε πως σταρ του Hollywood υποβάλλονται σε αντιγηραντικές θεραπείες με βδέλλες έναντι μεγάλης δαπάνης.
«Πριν λίγα χρόνια η ηθοποιός Demi Moore, σε μία τηλεοπτική εκπομπή του David Leterman, αποκάλυψε ότι επισκεπτόταν συχνά μία γνωστή αυστριακή κλινική για να υποβληθεί σε αντιγηραντική θεραπεία με βδέλλες. Ο tabloid τύπος σχολίασε αυτή την εκκεντρική θεραπεία που κόστιζε 600 δολάρια. Στην πραγματικότητα αυτό δεν ήταν κάτι καινούργιο, καθώς πρόκειται για την αρχαία μέθοδο της αφαίμαξης. Μία εξειδικευμένη θεραπεία για να αποτοξινωθεί το αίμα και διατηρηθεί η νεότητα. Τη συγκεκριμένη θεραπεία έκανε και η Ser για πάνω από μία δεκαετία για να παραμένει νέα».

Ως εκ τούτου, υπάρχει η αίσθηση ότι ακόμη και μετά από 2.500 χρόνια η τεχνική αυτή όχι μόνο δεν έχει ξεχαστεί αλλά επιπλέον έχει κινήσει το επιστημονικό ενδιαφέρον.

ΠΗΓΗ: ΟΔΗΓΟΣ ΝΕΦΡΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ, DIALYSIS LIVING

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Thirteen WNET NEW YORK © 2002 Educational Broadcasting Corporation www.history.com
• http://collectmedicalantiques.com/gallery/leeches www.leechestherapy.com
• Skaar, E. Science, Sept. 10, 2004; vol 305: pp 1626-1628. Rouault, T., Science, Sept. 10, 2004; vol 305: pp 1577-1578. News release, Science. WebMD Health: “Some Things In Medicine Never Change.” George Washington Biography, Jack Warren Jr. ©2012 The Associated Press
• www.medtech.edu
• Successful treatment of venous congestion in free skin flaps using medical leeches. Soucacos PN, Beris AE, Malizos KN, Xenakis TA, Georgoulis A. Department of Orthopaedic Surgery, School of Medicine, University of Ioannina, Greece
• The use of medical leeches, Hirudo medicinalis, to restore venous circulation in trauma and reconstructive microsurgery. Soucacos PN, Beris AE, Malizos KN, Kabani CT, Pakos S. Department of Orthopaedic Surgery, School of Medicine, University of Ioannina, Greece
• [Hirudo medicinalis-leech applications in plastic and reconstructive microsurgery—a literature review]. Knobloch K, Gohritz A, Busch K, Spies M, Vogt PM. Plastische, Hand- und Wiederherstellungschirurgie, Medizinzsche Hochschule Hannover, Carl-Neuberg-Strasse 1, 30625 Hannover.
• The medical leech: an old treatment revisited. Wells MD, Manktelow RT, Boyd JB, Bowen V. Division of plastic and Reconstructive Surgery, University of Kentucky Medical Centre, Lexington.