Η επίδραση των φυτικών πηγών πρωτεΐνης στην Χρόνια Νεφρική Νόσο

Τα διατροφικά Δυτικά πρότυπα είναι πλούσια σε κόκκινο κρέας και επεξεργασμένα τρόφιμα αλλά φτωχά σε φρέσκα φρούτα, λαχανικά, βιταμίνες και φυτικές ίνες και μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τα νεφρά.¹ 

Ηλιάνα Τσαμπούλα, Νοσηλεύτρια, MSc, PhD © ,Π.Γ.Ν «ΑΤΤΙΚΟΝ».

Ειρήνη Ζορμπά, Νοσηλεύτρια, MSc, PhD © , Π.Γ.Ν «ΑΤΤΙΚΟΝ».

Βασιλεία Αγαπητού, Κλινική Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Πολυξένη – Δέσποινα Χαϊδεμένου, Φοιτήτρια του Τμήματος Επιστήμης Τροφίμων και και Διατροφής του Ανθρώπου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Για άτομα με χρόνια νεφρική νόσο (ΧΝΝ) που δεν εξαρτώνται από αιμοκάθαρση, οι αλλαγές στη διατροφή προσφέρουν έναν αποτελεσματικό και χαμηλού κόστους τρόπο για την πρόληψη της νεφρικής βλάβης.² 

Επιδημιολογικές μελέτες έχουν αναφέρει την επικράτηση και την κατανομή της ΧΝΝ παγκοσμίως.^1-3 Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, 24 εκατομμύρια ενήλικες έχουν ΧΝΝ, που αντιπροσωπεύει περίπου το 11% του ενήλικου πληθυσμού, και συνδέεται με υψηλή συχνότητα πρόωρου θανάτου.^1-2 Είναι κρίσιμο να δίνεται μεγάλη προσοχή στη διατροφή κατά την αρχή της διάγνωσης της ΧΝΝ καθώς έχει αποδειχθεί ότι η βελτίωση της διατροφής οδηγεί σε αυξημένη επικράτηση οριακής ή ήπιας ΧΝΝ.³ 

Η ανάπτυξη της Χρόνιας Νεφρικής Ανεπάρκειας (ΧΝΑ) συνδέεται στενά με αποκτηθέντες παράγοντες κινδύνου, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η πρωτοπαθής υπέρταση, η παχυσαρκία, το κάπνισμα, η υπερλιπιδαιμία και το χαμηλό βάρος γέννησης.^2-3 Η μείωση του αριθμού των ασθενών με διαβήτη τύπου II και υπέρτασης έχει άμεση συσχέτιση με την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών  όπως η αποφυγή του καπνίσματος, η τακτική άσκηση και η μείωση κατανάλωσης κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος.⁴ Τα παραπάνω αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την πρόληψη του αυξανόμενου βάρους και της συνοσηρότητας της ΧΝΝ.^2-4

Βιοχημικά και μεταβολικά δεδομένα από χορτοφαγικές δίαιτες έχουν δείξει τα ευεργετικά τους αποτελέσματα στις φλεγμονώδεις και αναπνευστικές ασθένειες, τις καρδιοαγγειακές ασθένειες, συγκεκριμένες μορφές καρκίνου όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου ή του προστάτη καθώς και στη μείωση του ενδογενούς και εξωγενούς σχηματισμού NOC.⁵ Είναι επίσης αποδεδειγμένο βάσει ερευνητικών μελετών ότι η μείωση του οξειδωτικού στρες, των προφλεγμονωδών κυτοκινών, η αύξηση των επιπέδων βιταμίνης C, E, K, φολικού οξέος, μαγνησίου και φυτοοιστρογόνων μπορούν επίσης να συμβάλλουν στην πρόληψη των νεφρικών παθήσεων.⁶ 

Η ευρεία και ποικίλη πρόσληψη πολυφαινολών που εμπεριέχονται στις πηγές φυτικής πρωτεϊνης συνδέθηκε με μείωση της θνησιμότητας από ΧΝΝ κατά τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε πληθυσμό ατόμων τρίτης ηλικίας.⁷ 

Μελέτες έχουν δείξει ότι μια υγιεινή διατροφή μπορεί να προλάβει την ΧΝΑ ή να καθυστερήσει την εξέλιξή της.^2-4 

Τα τελευταία χρόνια, έχουν διεξαχθεί ενδιαφέροντες παρεμβατικές μελέτες που διαπίστωσαν ότι μια φυτική διατροφή είναι ευεργετική για τη λειτουργία των νεφρών.⁸ Δεδομένης της συσχέτισης της φυτικής διατροφής με τη χρόνια νεφρική νόσο και άλλα κρίσιμα θέματα στον τομέα της υγείας, θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες προκειμένου οι πάσχοντες να αλλάξουν τον τύπο διατροφής τους.

Οι πηγές φυτικής πρωτεΐνης κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος στο χώρο της βιώσιμης διατροφής. Η πρωτεΐνη είναι ένα σημαντικό μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής επειδή είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση των μυών, την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων και την επούλωση των τραυμάτων και ελκών. Τα υγιή νεφρά απομακρύνουν τα απόβλητα που παράγονται όταν το σώμα διασπά την πρωτεΐνη που καταναλώνετε από τον ανθρώπινο οργανισμό.⁹ Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πάσχοντες από ΧΝΝ χρειάζονται  διαφορετικές ποσότητες πρωτεΐνης ανάλογα με το στάδιο της νόσου στο οποίο βρίσκονται ή το είδος της θεραπείας που ακολουθούν (προ-αιμοκάθαρση, αιμοκάθαρση, περιτοναϊκή κάθαρση).

Για παράδειγμα, τα άτομα που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση έχουν υψηλότερες ανάγκες σε πρωτεΐνη από αυτά που υποβάλλονται σε περιτοναϊκή κάθαρση.^9-10 Τα άτομα που υποβάλλονται σε περιτοναϊκή κάθαρση πρέπει να καταναλώνουν τις υψηλότερες ποσότητες πρωτεΐνης επειδή χάνεται πρωτεΐνη στο προϊόν αιμοκάθαρσης (το υγρό που αποστραγγίζεται από την κοιλιά). Σύμφωνα με τις οδηγίες του National Kidney Foundation της Αμερικής η μισή ποσότητα πρωτεΐνης που θα πρέπει να καταναλώνεται από τους πάσχοντες από ΧΝΝ θα πρέπει να προέρχεται από πηγές «υψηλής βιολογικής αξίας» (HBV), οι οποίες είναι σχεδόν αποκλειστικά ζωικές πηγές (κρέας, ψάρι, πουλερικά, ασπράδια αυγών, γαλακτοκομικά προϊόντα) συστήνει όμως παράλληλα η υπόλοιπη μισή ποσότητα να προέρχεται από φυτικές πηγές.⁹ 

Πηγές φυτικών πρωτεϊνών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέρος μιας ισορροπημένης διατροφής για τη θεραπεία της νεφρικής νόσου είναι τα προϊόντα σόγιας (τόφου), η πρωτεΐνη οσπρίων, υποκατάστατα κρέατος με βάση τις μυκοπρωτεΐνες (πρωτεΐνη μανιταριών) , οι ξηροί καρποί και βούτυρα προερχόμενα από ξηρούς καρπούς, πρωτείνες από μίκρο και μάκρο φύκη και δημητριακά ολικής αλέσεως.⁹ Οι ανάγκες σε πρωτεΐνη θα πρέπει να εξατομικεύονται και ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και τη γενική υγεία του πάσχοντα. Ένας κλινικός διαιτολόγος/διατροφολόγος (RDN) μπορεί να καθορίσει εξατομικευμένα τις ανάγκες του ασθενούς σε πρωτεΐνη και να βοηθήσει δραστικά στο σχεδιασμό ενός διατροφολογίου  που να καλύπτει ολιστικά τις διατροφικές ανάγκες σε ζωική  και φυτική πρωτεΐνη αντίστοιχα.^9-11 

Σε σύγκριση με τα συμβατικά παραγόμενα πρωτεϊνικά προϊόντα, οι φυτικές πηγές πρωτεΐνης απαιτούν λιγότερους πόρους, όπως γη και νερό, και παράγουν πολύ λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ρύπανση και άλλους κινδύνους για τη δημόσια υγεία.^11-12 Οι φυτικές πρωτεΐνες προσφέρουν έναν πιο αποδοτικό, βιώσιμο και ασφαλή τρόπο για να καλύψουν τη αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση για κρέας μιας και μπορούν να αποτελέσουν τροφή για περισσότερους ανθρώπους με λιγότερη κατανάλωση πόρων, συμβάλλουν  στις αυξανόμενες απειλές της αντοχής στα αντιβιοτικά και του κινδύνου πανδημίας και  απελευθερώνουν οικοσυστήματα γης και ωκεανών για την αποκατάσταση και  ανάκαμψη της βιοποικιλότητας.^13-15 Οι φυτικές πρωτεΐνες είναι πλούσιες σε βιταμίνες, αμινοξέα, ιχνοστοιχεία, φυτικές ίνες, έχουν χαμηλό γλυκαιμικό και λιπιδαιμικό φορτίο και έχουν χαμηλά ποσοστά σε αλάτι. ¹⁵

Παρά την αποδεδειγμένη διατροφική τους αξία οι φυτικές πρωτεΐνες δεν χαίρουν ευρείας αποδοχής από το Δυτικό κόσμο. Η πλειοψηφία των ανθρώπων στις ανεπτυγμένες χώρες καταναλώνει υπερβολικά υψηλές ποσότητες κρέατος, αλλαντικών και λιπαρών.^10-12  Η τυπική διατροφή στις ΗΠΑ περιέχει περίπου διπλάσια ποσότητα πρωτεΐνης από την προτεινόμενη σύμφωνα με τις οδηγίες των ΗΠΑ.^16-17 Η υψηλή πρόσληψη ζωικής πρωτεΐνης μπορεί να συμβάλει σε επιπλέον βλάβη των νεφρών σε άτομα με μειωμένη νεφρική λειτουργία λόγω βλάβης των αιμοφόρων αγγείων.¹⁸ 

Ένα γεύμα με βάση το κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας αυξάνει τη ροή του αίματος στους νεφρούς και τον ρυθμό σπειραματικής διήθησης (GFR) απελευθερώνοντας αμινοξέα που ενεργοποιούν πολλαπλούς παράγοντες για να διαστέλλουν τα αιμοφόρα αγγεία που τροφοδοτούν τους νεφρούς.¹⁸ Αυτό το αποτέλεσμα δεν παρατηρείται σε μια διατροφή πλούσια σε φυτικές πρωτεΐνες. Ωστόσο, η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων πρωτεΐνης μπορεί να ασκήσει επιπλέον πίεση στα ευαίσθητα νεφρικά αγγεία, προκαλώντας ουλές, απώλεια νεφρικών μονάδων και αυξημένη πίεση στα τοιχώματα των τριχοειδών.¹⁹ Διατροφικά στοιχεία όπως η χολίνη, η φωσφατιδυλχολίνη και η λ-καρνιτίνη περιλαμβάνονται στο κόκκινο κρέας, το τυρί και τους κρόκους αυγών. Αυτά τα διατροφικά συστατικά οδηγούν σε αυξημένη παραγωγή τοξινών όταν το έντερο τα διασπά.^19-20 Σε άτομα με μειωμένη νεφρική λειτουργία, αυτές οι τοξίνες μπορούν να συσσωρευτούν και να συμβάλουν στην ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης και χρόνιας νεφρικής νόσου.^18-20

Η πρόσληψη πρωτεΐνης από φυτικές πηγές καθιστά δύσκολη την απορρόφηση του φωσφορικού άλατος για το σώμα επειδή περιβάλλεται από φυτικό οξύ.²⁰ Αυτό έχει ως αποτέλεσμα χαμηλότερη πρόσληψη φωσφόρου σε σύγκριση με τις ζωικές πρωτεΐνες. Η υψηλή πρόσληψη φωσφόρου μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη των νεφρών και σε νεφρική νόσο.²¹ Η περιορισμένη πρόσληψη φωσφόρου έχει αποδειχθεί ότι επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου σε μια μελέτη που έγινε σε ζώα με νεφρική νόσο.²¹ Η έρευνα δείχνει ότι η υψηλή πρόσληψη χλωριούχου νατρίου συνδέεται με αυξημένη αρτηριακή πίεση, καρδιοπάθεια και μείωση της λειτουργίας των νεφρών.²² Η μείωση της πρόσληψης αλατιού μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση και να μειώσει τον κίνδυνο νεφρικής νόσου.²³ 

Οι φυτικές πρωτεΐνες είναι πτωχές σε χλωριούχο νάτριο και περιέχουν χαμηλά επίπεδα φωσφόρου αναλογικά πάντα με τον τρόπο παρασκευής τους.^21-23 Επιπλέον, η αύξηση της πρόσληψης αλκαλίων με φυτικές πηγές πρωτεΐνης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της επιδείνωσης της λειτουργίας των νεφρών.²³ Οι διαιτητικές ίνες που περιέχουν οι εναλλακτικές πρωτεΐνες δεν καταναλώνονται συχνά στη δυτική διατροφή, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη φλεγμονή και καρδιοαγγειακή νόσο.²⁴ Η σύσταση μιας δίαιτας πλούσιας σε φυτικές ίνες, ιδιαίτερα 28 γραμμάρια την ημέρα, είναι ωφέλιμη για τη μείωση του κινδύνου καρδιοαγγειακών παθήσεων και των ποσοστών θνησιμότητας, ειδικά σε ενήλικες με χρόνια νεφρική νόσο.²⁵ Οι άνθρωποι με προχωρημένη νεφρική νόσο θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να αυξήσουν την πρόσληψη φυτικών ινών τους.²⁶ Η έρευνα υποδηλώνει ότι οι δίαιτες πλούσιες σε φυτικές ίνες μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία των νεφρών μειώνοντας τη φλεγμονή, προάγοντας τα ευεργετικά βακτήρια του εντέρου και βελτιώνοντας την απομάκρυνση τοξινών όπως η ουρία.^24-26 

Με την αύξηση των ποσοστών νεφρικών παθήσεων, είναι απαραίτητο να διερευνηθεί πώς να ενθαρρυνθούν οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες χρησιμοποιώντας τεχνολογίες όπως οι συμβουλευτικές παρεμβάσεις σε κοινοτικό επίπεδο, οι εφαρμογές κινητών και οι υπηρεσίες τηλεϊατρικής.

Απαιτούνται επίσης περισσότερες μελέτες για να αναλυθεί η επίδραση διαφόρων διατροφών, όπως η μεσογειακή και η χορτοφαγική διατροφή, στην υγεία των νεφρών. Ορισμένοι ασθενείς με νεφρική νόσο αποφεύγουν τα φρούτα και τα λαχανικά λόγω ανησυχιών για το κάλιο. Νέα φάρμακα μπορούν τώρα να ενσωματωθούν σε μελέτες για να μετριαστεί αυτό το ζήτημα. Σε άτομα με Χρόνια Νεφρική Νόσο, το καθημερινό φορτίο σε κάθε νεφρικό κύτταρο είναι κρίσιμο.²⁷ 

Μια υψηλή πρόσληψη πρωτεϊνών σε συνδυασμό με χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών θέτει σημαντικούς κινδύνους για αυτά τα κύτταρα.²⁷ Οι κύριοι τύποι βλάβης που συμβαίνουν είναι διακριτοί. Μελέτες έχουν δείξει ότι μια τροποποιημένη φυτική δίαιτα μπορεί να είναι ωφέλιμη για ασθενείς με ΧΝΝ, αλλά απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την αξιολόγηση των οφελών και των κινδύνων των χορτοφαγικών διατροφών.^27-28 

Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα διατροφικά πρότυπα, τα πολιτιστικά υπόβαθρα και τις προσωπικές παραδόσεις των ασθενών όταν παρέχουν διατροφικές συμβουλές, και να χρησιμοποιούν τη διατροφική θεραπεία για να ενθαρρύνουν μια πιο υγιεινή διατροφή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Centers for Disease Control and Prevention. National Chronic Kidney Disease Fact Sheet, 2017. Atlanta (GA): US Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and Prevention; 2017. Available from: https://www.cdc.gov/kidneydisease/pdf/kidney_factsheet.pdf.
2. United States Renal Data System. 2018 USRDS Annual Data Report: cardiovascular disease in patients with CKD National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Disease. Bethesda (MD). 2018. Available from: https://www.usrds.org.
3. United States Renal Data System. 2015 USRDS Annual Data Report: cardiovascular disease in patients with ESRD  National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Disease. Bethesda (MD).2018[cited 20 Oct, 2018]. Available from: https://www.usrds.org.
4. Wang Y, Chen X, Song Y, Caballero B, Cheskin LJ. Association between obesity and kidney disease: a systematic review and meta-analysis. Kidney Int. 2008;73(1):19–33.
5. United States Renal Data System. 2017 USRDS Annual Data Report: end-stage renal disease (ESRD) in the United States. Chapter 1: incidence and prevalence, patient characteristics, and treatment modalities [Internet] National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Disease; Bethesda (MD) 2017[cited 1 May, 2018]. Available from: https://www.usrds.org.
6. Hoerger TJ, Simpson SA, Yarnoff BO, Pavkov ME, Rios Burrows N, Saydah SH, Williams DE, Zhuo X. The future burden of CKD in the United States: a simulation model for the CDC CKD Initiative. Am J Kidney Dis. 2015;65(3):403–11.
7. Small C, Kramer HJ, Griffin KA, Vellanki K, Leehey DJ, Bansal VK, Markossian TW. Non-dialysis dependent chronic kidney disease is associated with high total and out-of-pocket healthcare expenditures. BMC Nephrol. 2017;18(1):3.
8. United States Renal Data System. United States Renal Data System Annual Data Report 2013. ESRD Chapter 11: costs of ESRD [Internet] National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Disease. Bethesda (MD). 2016[cited 6 May, 2018]. Available from: https://www.usrds.org.
9. https://www.kidney.org/kidney-topics/how-much-plant-based-protein-can-you-eat-based-your-stage-kidney-disease
10. Singh BP, Bangar SP, Alblooshi M, Ajayi FF, Mudgil P, Maqsood S. Plant-derived proteins as a sustainable source of bioactive peptides: recent research updates on emerging production methods, bioactivities, and potential application. Crit Rev Food Sci Nutr. 2023;63(28):9539-9560.
11. HLPE Water for Food Security and Nutrition. A Report by the High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition of the Committee on World Food Security, Rome 2015.
12. Charles H., Godfray J., Aveyard P., Garnett T., Hall J.W., Key T.J., Jebb S.A. Meat consumption, health, and the environment. Science. 2018;361:6399.
13.  Richter C.K., Skulas-Ray A.C., Champagne C.M., Kris-Etherton P.M. Plant protein and animal proteins: Do they differentially affect cardiovascular disease risk? Adv. Nutr. 2015;6:712–728.
14. Blanco-Gutiérrez I, Varela-Ortega C, Manners R. Evaluating Animal-Based Foods and Plant-Based Alternatives Using Multi-Criteria and SWOT Analyses. Int J Environ Res Public Health. 2020 Oct 29;17(21):7969.
15. El Sadig R, Wu J. Are novel plant-based meat alternatives the healthier choice? Food Res Int. 2024 May;183:114184.
16. Kramer H. Kidney disease and the Westernization and industrialization of food. Am J Kidney Dis. 2017; 70(1):111–21.
17. Moshfegh A, Goldman J, Cleveland L.. What we eat in America, NHANES 2001–2002: usual nutrient intake from foods as compared to Dietary Reference Intakes. Washington (DC): US Department of Agriculture, Agricultural Research Service; 2005.
18. Landau D, Rabkin R. Effect of nutritional status and changes in protein intake on renal function. In: Kopple JD, Massry SG, Kalantar-Zadeh K, editors. Nutritional management of renal disease. 3rd ed Amsterdam: Elsevier; 2012. pp. 197–207.
19. Uribarri J, Tuttle KR. Advanced glycation end products and nephrotoxicity of high-protein diets. Clin J Am Soc Nephrol. 2006;1(6):1293–9.
20. Klahr S, Levey AS, Beck GJ, Caggiula AW, Hunsicker L, Kusek JW, Striker G. The effects of dietary protein restriction and blood-pressure control on the progression of chronic renal disease: Modification of Diet in Renal Disease Study Group. N Engl J Med. 1994;330(13):877–84.
21. Selamet U, Tighiouart H, Sarnak MJ, Beck G, Levey AS, Block G, Ix JH. Relationship of dietary phosphate intake with risk of end-stage renal disease and mortality in chronic kidney disease stages 3–5: the Modification of Diet in Renal Disease Study. Kidney Int. 2016;89(1):176–84.
22. Wong MM, Arcand J, Leung AA, Thout SR, Campbell NR, Webster J. The science of salt: a regularly updated systematic review of salt and health outcomes (December 2015–March 2016). J Clin Hypertens (Greenwich). 2017;19(3):322–32.
23. McMahon EJ, Bauer JD, Hawley CM, Isbel NM, Stowasser M, Johnson DW, Campbell KL. A randomized trial of dietary sodium restriction in CKD. J Am Soc Nephrol. 2013;24(12):2096–103.
24. Ning H, Van Horn L, Shay CM, Lloyd-Jones DM. Associations of dietary fiber intake with long-term predicted cardiovascular disease risk and C-reactive protein levels (from the National Health and Nutrition Examination Survey Data [2005–2010]). Am J Cardiol. 2014;113(2):287–91
25. Streppel MT, Ocke MC, Boshuizen HC, Kok FJ, Kromhout D. Dietary fiber intake in relation to coronary heart disease and all-cause mortality over 40 y: the Zutphen Study. Am J Clin Nutr. 2008;88(4):1119–25.
26. Slavin JL. Position of the American Dietetic Association: health implications of dietary fiber. J Am Diet Assoc. 2008;108(10):1716–31.
27. Kalantar-Zadeh K, Fouque D. Nutritional management of chronic kidney disease. N Engl J Med. 2018;378(6):584–5.
28. Moorthi RN, Vorland CJ, Hill Gallant KM. Diet and diabetic kidney disease: plant versus animal protein. Curr Diab Rep. 2017;17(3):15.