Στρατηγικές αντιμετώπισης του stress στους αιμοκαθαιρόμενους ασθενείς

Οι δεξιότητες αντιμετώπισης των συμπτωμάτων και των δυσμενών επιπτώσεων της Χρόνιας Νεφρικής Ανεπάρκειας αποτελούν τις δραστηριότητες και τις σκέψεις που βοηθούν τον ασθενή να συμβιβαστεί με την ασθένεια και να συνεχίσει τη ζωή του.

Οι αιμοκαθαιρόμενοι ασθενείς χρησιμοποιούν διάφορες στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν τους στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με τη νόσο τους, το είδος των οποίων εξαρτάται από την προσωπική εμπειρία, το σύστημα κοινωνικής υποστήριξης, τις ατομικές τους πεποιθήσεις και τη διαθεσιμότητα των πόρων.

Η αδυναμία αποτελεσματικής διαχείρισης των ψυχοπιεστικών διαστάσεων της νόσου, τόσο σε συνειδητό όσο και σε ασυνείδητο επίπεδο, συνδέεται με την υποβάθμιση της ψυχικής υγείας σε ασθενείς με Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια Τελικού Σταδίου.

Εκτός από την εκτίμηση των στρατηγικών διαχείρισης αγχογόνων καταστάσεων των ασθενών σπουδαίο ρόλο έχει το προσωπικό νόημα με το οποίο επενδύει τις εμπειρίες και τις συμπεριφορές του κάθε άτομο.

Ο Surman αναφέρει πως οι ασθενείς που κατέληξαν σε Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια Τελικού Σταδίου ως αποτέλεσμα υποκείμενης συστηματικής νόσου, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος ή η υπέρταση, ανέχονται την αιμοκάθαρση λιγότερο καλά συγκριτικά με τους ασθενείς που πάσχουν από πρωτοπαθή νόσο των νεφρών.

Επιπρόσθετα, οι ασθενείς που βασίζονται σε προσωπικές αντιλήψεις σχετικά με τη νόσο από βιώματα που έχουν από αυτή, συχνά ταυτίζονται με τη δυσμενή εμπειρία ή και το θάνατο των προγόνων τους, ενώ οι γονείς με παιδιά που πάσχουν από νεφρική ανεπάρκεια διακατέχονται από αίσθημα ενοχής και θεωρούν τον εαυτό τους υπεύθυνο για τη νόσηση των παιδιών τους. Μερικοί ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι οι ασθενείς με νεφρική νόσο τελικού σταδίου χρησιμοποιούν συχνότερα τις στρατηγικές αντιμετώπισης που είναι εστιασμένες στο πρόβλημα, ενώ άλλες έρευνες έχουν υποδείξει το αντίθετο.

Η αντιμετώπιση με επίκεντρο το πρόβλημα συνδέεται με καλύτερα αποτελέσματα όταν δίνεται προτεραιότητα στη προσπάθεια ελέγχου της νόσου, ενώ η αντιμετώπιση με επίκεντρο το συναίσθημα εμφανίζει καλύτερη αποτελεσματικότητα όταν η πορεία της νόσου είναι λιγότερο επιρρεπής στον έλεγχο των παρεμβάσεων από το άτομο.

Η χρήση στρατηγικών αντιμετώπισης με επίκεντρο το πρόβλημα παρουσίασαν στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση με υψηλά επίπεδα ποιότητας ζωής τόσο σε ασθενείς που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση όσο και σε περιτοναϊκή κάθαρση. Ο Santos σε δείγμα 166 αιμοκαθαιρόμενων ασθενών βρήκε ότι υψηλό σκορ στη χρήση στρατηγικών που εστιάζουν στο συναίσθημα σχετίζονταν με χαμηλή ποιότητα ζωής.

Επίσης, σε έρευνα των Klang et al. βρέθηκε ότι οι ασθενείς που χρησιμοποιούσαν στρατηγικές εστιασμένες στο συναίσθημα εμφάνιζαν παθητικό χαρακτήρα και μια αίσθηση αδυναμίας.

Η παθητικότητα και η αδυναμία προκαλούσαν καταθλιπτικά συμπτώματα ενώ σε συνδυασμό με την έλλειψη συμμετοχής των ασθενών στη φροντίδα, επηρέαζαν τη σωματική και ψυχική ευεξία.

Οι Baldree et al. παρατήρησαν ότι η εστιασμένη στο συναίσθημα αντιμετώπιση, ακολουθούνταν συνήθως στα αρχικά στάδια της θεραπείας εξωνεφρικής κάθαρσης, ενώ με τη πάροδο του χρόνου η αντιμετώπιση με επίκεντρο το πρόβλημα αξιοποιούνταν συχνότερα.

Σχετικά με τη ψυχολογική δυσφορία, οι Takaki et al. διαπίστωσαν ότι η αυξημένη βαθμολογία στη κατάθλιψη και το άγχος συνδέονταν με τη συχνότερη αντιμετώπιση που είχε ως επίκεντρο το συναίσθημα.

Ερευνητές έχουν προτείνει τη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων σχετικά με την εφαρμογή της μεθόδου επικεντρωμένης στο πρόβλημα για τους ασθενείς που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση, προκειμένου να μειωθούν οι πιέσεις της νόσου και της θεραπείας και να βελτιωθεί η ψυχική υγεία και η ποιότητα ζωής.

Τα άτομα που θα πρέπει να υποστηριχτούν περισσότερο είναι οι ηλικιωμένοι ασθενείς και τα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, αφού χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά τις στρατηγικές που εστιάζουν στο πρόβλημα.

Μελέτη που διερεύνησε τους τρόπους αντιμετώπισης των καταστάσεων σε ένα δείγμα ασθενών υπό αιμοκάθαρση και υπό μεταμόσχευση νεφρού, βρήκε ότι δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά στις εφαρμοζόμενες στρατηγικές μεταξύ των ασθενών με μεταμοσχευμένο νεφρό και σε αυτούς υπό αιμοκάθαρση. Επιπλέον, και οι δύο ομάδες ασθενών βίωναν μία συνεχή απειλή της απώλειας της ζωής τους.

Επιπλέον, μελέτη σε δείγμα ασθενών υπό αιμοκάθαρση και περιτοναϊκη κάθαρση έδειξε ότι οι νεότεροι σε ηλικία ασθενείς χρησιμοποιούσαν περισσότερο στρατηγικές διαχείρισης αγχογόνων καταστάσεων που εστιάζουν στο συναίσθημα λόγω του ότι βίωναν έντονα την απειλή απώλειας της ζωής τους.

Η έρευνα των Shanan, De-Nour & Garty είχε σκοπό τη διεύρυνση του κατά πόσο το παρατεταμένο στρες μειώνει την τάση της ενεργής στρατηγικής αντιμετώπισης των στρεσογόνων καταστάσεων σε αιμοκαθαιρόμενους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι σε όλες σχεδόν τις πτυχές αντιμετώπισης οι αιμοκαθαιρόμενοι ασθενείς εμφάνισαν παθητικότητα, αρνητική αυτο-αντίληψη και τάσεις απόσυρσης από την σκληρή πραγματικότητα.

Οι ασθενείς που αντιμετωπίζουν το στρες που σχετίζεται με τα σωματικά συμπτώματα της ασθένειας και την εξάρτηση από το ιατρικό προσωπικό είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν υποστήριξη από τους ειδικούς επαγγελματίες. Οι ασθενείς που αντιλαμβάνονται το στρες της καθημερινής δραστηριότητας είναι λιγότερο πιθανό να αποζητήσουν κοινωνική υποστήριξη ως στρατηγική αντιμετώπισης.

Η γνώση βοηθά τους ασθενείς να κερδίσουν μια αίσθηση ελέγχου στις εμπειρίες τους και στο περιβάλλον και βοηθά στη μείωση του αισθήματος της ευπάθειας.

Η ενθάρρυνση των ασθενών να αναζητήσουν επαγγελματική υποστήριξη από το ιατρικό προσωπικό μπορεί να αποτελέσει έναν τρόπο για απόκτηση γνώσεων και μπορεί να είναι ένα βασικό στοιχείο διαχείρισης της αγωνίας και τους στρες. Η μελέτη του Cristovao διερεύνησε τις πιο σημαντικές στρεσογόνες αντιλήψεις των ασθενών που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση λόγω της Χρόνιας Νεφρικής Ανεπάρκειας, τις μεθόδους αντιμετώπισης που χρησιμοποιούνται πιο συχνά από τους ασθενείς και την ποιότητα της ζωής τους.

Στην έρευνα συμμετείχαν 75 ασθενείς ηλικίας 18-65 ετών οι οποίοι βρίσκονταν σε αιμοκάθαρση τουλάχιστον για ένα έτος.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ασθενείς αντιλαμβάνονται τα υψηλά επίπεδα στρες και ότι οι ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες αντιμετωπίζονταν βάσει των συναισθηματικά προσανατολισμένων στρατηγικών αντιμετώπισης.

Σε όλα τα στάδια της Χρόνιας Νεφρικής Νόσου οι ασθενείς βιώνουν διαφορετικά επίπεδα στρες ως απόκριση προς τους διάφορους στρεσογόνους παράγοντες. Οι ασθενείς που έρχονται αντιμέτωποι με την ανάγκη άμεσης έναρξης αιμοκάθαρσης είναι πιθανό να εμφανίσουν έντονο άγχος και προσβολές πανικού.

Κατά την περίοδο πριν τη μεταμόσχευση παρατηρούνται άγχος και φοβικές αντιδράσεις στο λήπτη και στο δότη του μοσχεύματος, αλλά και στο περιβάλλον τους.

Η συμβουλευτική ψυχιατρική παρέμβαση θεωρείται χρήσιμη πριν από τη μεταμόσχευση, αφού βοηθά στην εντόπιση των αιτίων του άγχους και της ανησυχίας και στο χειρισμό αυτών.

Αναφορικά με το φύλο και τις στρατηγικές αντιμετώπισης των αγχογόνων καταστάσεων, η μελέτη των Dehkordi & Shahgholian και του Parsian διαπίστωσαν πως δεν υπάρχει κάποια διαφορά στον τρόπο αντιμετώπισης σε άνδρες και γυναίκες που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση, όπως επίσης και στους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη.

Στη μελέτη των Yeh & Chou διαπιστώθηκε πως οι άνδρες χρησιμοποιούν περισσότερο τη μέθοδο επικεντρωμένη στο πρόβλημα, ενώ άλλες μελέτες έδειξαν ότι οι γυναίκες χρησιμοποιούν τη μέθοδο επικεντρωμένη στο συναίσθημα. Αναφορικά με την ηλικία και τις στρατηγικές αντιμετώπισης των αγχογόνων καταστάσεων, έχει βρεθεί ότι τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερο συναίσθημα στις στρατηγικές αντιμετώπισης τους λόγω των αλλαγών στη φύση των στρεσογόνων καταστάσεων που αντιμετωπίζουν.

Επίσης έχει βρεθεί ότι οι μεγαλύτερης ηλικίας ασθενείς και με χαμηλό εισόδημα χρησιμοποιούν περισσότερο την αποφυγή-διαφυγή.

Όμως οι μελέτες που διευρύνουν τη σχέση της ηλικίας και των στρατηγικών αντιμετώπισης είναι περιορισμένες, όπως επίσης και οι μελέτες που διερευνούν τη σχέση μεταξύ του χρονικού διάστηματος αιμοκάθαρσης, τους στρεσογόνους παράγοντες και τις στρατηγικές αντιμετώπισης.

Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία περισσότερα έτη έχουν μεγαλύτερη χρήση στρατηγικών διαχείρισης αγχογόνων καταστάσεων που εστιάζουν στη ρύθμιση του συναισθήματος.

Ο Cristovao δεν βρήκε καμία συσχέτιση μεταξύ του χρόνου αιμοκάθαρσης και του στρες, των στρατηγικών αντιμετώπισης ή της ποιότητας της ζωής των ασθενών. Η μελέτη των Klang et al. έδειξε πως όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια της νόσου τόσο πιο πολλές στρατηγικές αντιμετώπισης έτειναν να χρησιμοποιηθούν από τους ασθενείς.

Ο Lok ανέφερε πως παρατηρήθηκε μία μέτρια θετική σχέση ανάμεσα στο χρονικό στάδιο της θεραπείας της αιμοκάθαρσης και στο σκορ του στρες, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα επίπεδα στρες των ασθενών τείνουν να αυξηθούν όσο περισσότερο υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση. Οι Welch & Austin ανέλυσαν τις διαφορές στους στρεσογόνους παράγοντες από τη χρονική διάρκεια που υποβάλλονταν οι ασθενείς σε αιμοκάθαρση. Οι ασθενείς χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες, σε αυτούς που ήταν νέοι στην αιμοκάθαρση, σε αυτούς που υποβάλλονταν σε αιμοκάθαρση για 6-18 μήνες και σε εκείνους που ήταν αιμοκαθαιρόμενοι για 2-5 έτη.

Οι ασθενείς με ανώτερο εκπαιδευτικό επίπεδο που είχαν μόλις ξεκινήσει την αιμοκάθαρση ανέφεραν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα στρες.

Οι Gurklis & Menke διαπίστωσαν ότι αύξηση των σωματικών στρεσογόνων παραγόντων έχει σχετιστεί με την αύξηση της στρατηγικής αντιμετώπισης που εστιάζει στο συναίσθημα.

Οι Takaki et al. διαπίστωσαν πως οι αιμοκαθαιρόμενοι ασθενείς που υποφέρουν από κνησμό ως απόρροια της νεφρικής ανεπάρκειας αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά στρες από αυτούς που δεν υποφέρουν από κνησμό, ενώ επιλέγουν τη στρατηγική αντιμετώπισης που είναι εστιασμένη στο συναίσθημα.

Οι Baldree, Murphy & Powersβρήκαν πως οι ψυχοκοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες έχουν επιπτώσεις ίδιες με εκείνες των οργανικών στρεσογόνων παραγόντων σε ασθενείς υπό αιμοκάθαρση.

Οι κυριότεροι οργανικοί στρεσογόνοι παράγοντες ήταν η κόπωση, οι κράμπες και ο περιορισμός των υγρών.

Η μελέτη έδειξε πως οι ασθενείς που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση από ένα έως τρία έτη βιώνουν υψηλότερα ποσοστά στρες, ενώ αναφορικά με τις στρατηγικές αντιμετώπισης, οι ασθενείς που χρησιμοποιούν την προσανατολισμένη στο πρόβλημα στρατηγική ήταν σημαντικά περισσότεροι από εκείνους που χρησιμοποιούν τη συναισθηματικά προσανατολισμένη μέθοδο.

Η αισιοδοξία και ο έλεγχος της κατάστασης αποτέλεσαν τις δύο πιο κοινές μεθόδους αντιμετώπισης.

Σύμφωνα με τους Lazarus & Folkman η προτιμώμενη μέθοδος αντιμετώπισης πρέπει να εκτιμάται σε σχέση με την κοινωνική ή πολιτισμική ομάδα, τις ατομικές πεποιθήσεις, τις αξίες και τους κανόνες, την ατομική κοσμοθεωρία και τον προσανατολισμό του κάθε ασθενή.

Περιορισμένες μελέτες έχουν γίνει και για τη στρατηγική αντιμετώπισης που στρέφεται προς τη θρησκεία στους αιμοκαθαιρόμενους. Αυξημένη ενασχόληση με τη θρησκεία έχει σχετιστεί με το γυναικείο φύλο, ενώ στη μελέτη των Patel et al. βρέθηκε ότι η θρησκευτικότητα στους αιμοκαθαιρόμενους σχετίζεται με μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή, αυξημένη αντίληψη για κοινωνική υποστήριξη, μειωμένη κατάθλιψη και καλύτερες αντιλήψεις για την ασθένεια.

Δεδομένου ότι λίγες μελέτες έχουν ασχοληθεί με τους στρεσογόνους παράγοντες και την διαχείριση του στρες στους ασθενείς υπό αιμοκάθαρση, υπάρχει αναγκαιότητα για την περαιτέρω διερεύνηση του θέματος, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής σε αυτό το πληθυσμό ασθενών.