Η αμφισβήτηση των εμβολίων

Βογιατζή Αποστολία
MD, MSc, Βιοπαθολόγος, Επικουρικός Ιατρός, Τμήμα Αιμοδοσίας, Γενικό Νοσοκομείο Λαμίας.

Τα εμβόλια ήταν για πάρα πολλά χρόνια, ένα επιτυχημένο μέτρο δημόσιας υγείας, το οποίο είχε παγκόσμια αναγνώριση, σε τέτοιο βαθμό που προκάλεσε παγκόσμια κινητοποίηση για να υποστηριχθεί οικονομικά και επιστημονικά ο εμβολιασμός και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Δυστυχώς, στις μέρες μας έχει εισβάλλει δυναμικά η άποψη ότι ο εμβολιασμός είναι ανασφαλής και περιττός και είναι πλέον προφανές ότι την πεποίθηση αυτή τη μοιράζεται ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ατόμων. Η δημόσια κριτική που εκφράζεται δεν ταυτίζεται μόνο με μια εκδηλωμένη έλλειψη εμπιστοσύνης για τη φαρμακευτική βιομηχανία, αλλά είναι ένα πιο πολύπλοκο ζήτημα.

Αυτή η νέα τάση που υποστηρίζει την απόρριψη των εμβολίων έχει ήδη προσελκύσει την προσοχή της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ), διότι αποτελεί σαφή απειλή για την επιτυχία των προγραμμάτων εμβολιασμού. Αυτό το φαινόμενο που χαρακτηρίζεται από διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια (Vaccine Hesitancy) οδηγεί με αυξητικούς ρυθμούς σε περιορισμό των πληθυσμιακών ομάδων που αναζητούν την εμβολιαστική κάλυψη με άμεση συνέπεια τον αυξανόμενο κίνδυνο να εκδηλωθούν επιδημίες από νόσους που μπορούν να προληφθούν με εμβολιασμό.

Στα πλαίσια αυτού του καινοφανούς και επικίνδυνου προβληματισμού για τη δημόσια υγεία διενεργήθηκε μια ανοιχτή έρευνα στα κοινωνικά δίκτυα. Ο σκοπός είναι η ψηλάφηση του φαινομένου της διστακτικότητας απέναντι στα εμβόλια, που στις πλέον ακραίες και οργανωμένες μορφές του εκφράζεται και ως αντιεμβολιαστικό κίνημα με τη βοήθεια ενός ερωτηματολογίου, το οποίο έχει βασιστεί σε κριτήρια του ΠΟΥ, όπως αυτά έχουν διατυπωθεί από την ειδική ομάδα εμπειρογνωμόνων, που συμβουλεύει τον ΠΟΥ για τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθείται σε θέματα ανοσοποίησης (SAGE: WHO’s Strategic Advisory Group of Experts on immunization).

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η διαφορά που υπάρχει μεταξύ των εμβολίων με άλλους τύπους φαρμάκων είναι ότι τα εμβόλια προσφέρουν προστασία ταυτόχρονα στο άτομο και στην κοινότητα. Δεν υπάρχει εμβόλιο που είναι αποτελεσματικό σε ποσοστό 100%, αλλά αν ο εμβολιασμός γίνει ευρέως σε μια κοινότητα, δημιουργείται ένα τείχος προστασίας απέναντι σε μια σειρά από ασθένειες που καλύπτονται από τα εμβόλια. Μερικές φορές τα εμβόλια που χορηγήθηκαν ήταν αποτελεσματικά σε βαθμό, που κατάφεραν να εξαλείψουν τη νόσο από ολόκληρες κοινότητες. Βασική προϋπόθεση για τόσο θεαματικές παρεμβάσεις στη δημόσια υγεία είναι να υπάρχει υψηλό ποσοστό αποδοχής των εμβολίων. Η επιτυχία των προγραμμάτων εμβολιασμού αποτελεί κριτήριο για το αν μια κοινότητα επιθυμεί να επιτύχει και να διατηρήσει ένα σημαντικό επίπεδο ανοσίας, προκειμένου να μειώσει τον κίνδυνο των ασθενειών.

Σε κοινότητες με υψηλό ποσοστό εμβολιασμών έχει περιγραφεί ακόμα και το φαινόμενο το ποσοστό προστασίας από μια δεδομένη ασθένεια να είναι μεγαλύτερο από αυτό που δικαιολογεί ευθέως ανάλογα το ποσοστό των ατόμων που εμβολιάστηκαν. Φαίνεται πως τα άτομα που εμβολιάζονται, προστατεύουν ακούσια και τα μη εμβολιασμένα άτομα της κοινότητάς τους, χάρη σε μια συσσωρευτική δυναμική των εμβολίων. Η συσσωρευτική επίδραση του εμβολιασμού εμφανίζεται ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλά συνολικά εθνικά ποσοστά ανοσοποίησης. Βέβαια ένα συνολικά αυξημένο ποσοστό εμβολιασμένου πληθυσμού δεν είναι πάντα αρκετό για την προστασία της κοινότητας.Ειδικά την τελευταία δεκαετία έχουν κάνει δυναμική εμφάνιση ομάδες, οι οποίες έχουν υιοθετήσει μια κουλτούρα κατά του εμβολιασμού.

Αυτές οι ομάδες έχουν συσχετιστεί με την εμφάνιση και επανεμφάνιση ασθενειών όπως η ιλαρά, παρωτίτιδα, η λοίμωξη από Haemophilus influenza τύπου b, ο κοκκύτης και η πολιομυελίτιδα.. Δυστυχώς σε αρκετές χώρες οι συγκεκριμένες ασθένειες είχαν εξαφανιστεί και επανεμφανίζονται. Το Νοέμβριο του 2011 συνήλθε από τον ΠΟΥ η Ομάδα Εμπειρογνωμόνων SAGE. Η SAGE τόνισε την ανησυχία που εμπνέει το γεγονός ότι το κίνημα κατά των εμβολιασμών αναπτύσσεται τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτές οι αναφορές οδήγησαν την SAGE να ζητήσει τη σύσταση ειδικής ομάδας εργασίας, που θα ασχολείται συστηματικά με το αντιεμβολιαστικό κίνημα και τη γενικότερη διστακτικότητα που επιδεικνύεται από μεγάλους πληθυσμούς απέναντι στα εμβόλια.

Η αμφισβήτηση των εμβολίων είναι ένα σύνθετο και συνεχώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο πρόβλημα, που απαιτεί συνεχή παρακολούθηση. Ως επίδειξη διστακτικότητας απέναντι στον εμβολιασμό ορίζεται η καθυστέρηση στην αποδοχή ή και η πλήρης απόρριψη των εμβολίων, εφόσον αυτά είναι διαθέσιμα. Το πρόβλημα είναι περίπλοκο και διαφέρει ανάλογα με το χρόνο, τον τόπο και το είδος των εμβολίων. Περιλαμβάνονται επίσης παράγοντες όπως ο εφησυχασμός, η ευκολία κα η εμπιστοσύνη. (Ορισμός του τι είναι η διστακτικότητα απέναντι στα εμβόλια κατά τον ΠΟΥ). Σκοπός της μελέτης που ακολουθεί ήταν η καταγραφή των απόψεων, των αντιλήψεων και της γενικής στάσης κυρίως μεταπτυχιακών φοιτητών του Τμήματος Πληροφορικής με εφαρμογές στη Βιοιατρική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας για τα εμβόλια και το Εθνικό Πρόγραμμα Ανοσοποίησης. Στους στόχους της έρευνας συμπεριλαμβάνονται η καταγραφή των παραγόντων που επηρεάζουν τη μεταφορά της γνώσης για το τι είναι ο εμβολιασμός και ειδικά αναζητείται ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στην όλη υπόθεση.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ

Η μελέτη αυτή κατέγραψε την άποψη και τη συμπεριφορά όσων συμμετείχαν απέναντι στο φαινόμενο της επίδειξης διστακτικότητας απέναντι στους εμβολιασμούς, χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο που συμπληρώνει ο κάθε ένας ιδιωτικά. Ένα ανώνυμο ερωτηματολόγιο δόθηκε σε ένα δείγμα με 90 συμμετέχοντες (κυρίως φοιτητές). Το ερωτηματολόγιο, εκτός από τα δημογραφικά στοιχεία (4 ερωτήσεις), συμπεριλάμβανε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος διατύπωνε 7 ερωτήματα που αφορούσαν την ευρύτερη στάση του κοινωνικού περιβάλλοντος προς τον εμβολιασμό. Αυτά τα ε-ρωτήματα προτείνονται από τον ΠΟΥ ως ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΙΡΡΟΗΣ και αναφέρονται στις όποιες επιρροές οφείλονται σε ιστορικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς, πε-ριβαλλοντικούς, υγειονομικούς, θεσμικούς, οικονομικούς ή πολιτικούς παράγοντες.

Το δεύτερο μέρος είχε 5 ερωτήσεις που διερευνούν την προσωπική αντίληψη για τον εμβολιασμό. Τα ερωτήματα αυτά προτείνονται από τον ΠΟΥ ως ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ και αναφέρονται στις όποιες επιρροές προκύπτουν από την προσωπική αντίληψη του καθένα ξεχωριστά για τον εμβολιασμό και τις επιδράσεις από τις απόψεις που υπάρχουν στο κοινωνικό περιβάλλον. Τέλος 4 ερωτήματα διερευνούν ειδικά θέματα που σχετίζονται άμεσα με τον εμβολιασμό. Τα ερωτηματολόγια συ-γκεντρώθηκαν, αριθμήθηκαν και τα δεδομένα αναλύθηκαν με το πακέτο του SPSS.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα δημογραφικά στοιχεία της μελέτης είχαν ως εξής 67% των συμμετεχόντων ήταν άνδρες και 33% γυναίκες. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες συμπεριλήφθηκαν στην ηλικιακή ομάδα 30-39 ετών, με το 90% να κυμαίνεται μεταξύ 20-49 ετών. Αυτοί που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν κυρίως πανεπιστημιακή εκπαίδευση 54% και πλαισιώ-νονταν από ένα 20% από αποφοίτους γυμνάσιου και από ένα 20% με διδακτορικό και μετα-πτυχιακό τίτλο. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες δεν ήταν γονείς (61,5%). Στην κατηγορία των ερωτήσεων που αφορούσαν το γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο που διαμορφώνει την στάση απέναντι στον εμβολιασμό, οι περισσότεροι συμμετέχοντες α-πάντησαν ως εξής: Η πηγή των πληροφοριών σε ένα 60% ήταν οι γιατροί του και σε ένα 25% οι κρατικοί θεσμοί γενικά. Το 70% πιστεύει ότι κάνουν λάθος όσοι δεν εμβολιά-ζονται και το 80% δεν θυμάται οποιοδήποτε γεγονός που να συνέβη στο παρελθόν και που συνδέεται αρνητικά με τον εμβολιασμό.

Το 90% δεν γνωρίζει κανέναν που αποφεύγει τον εμβολιασμό για θρησκευτικούς λόγους. Το 55% εμπιστεύεται την επίσημη πολιτική των κρατών και το 60% εμπιστεύεται τις φαρμακευτικές εταιρείες. Στην κατηγορία των ερωτήσεων που εξετάζουν την προσωπική αντίληψη για τα εμβόλια, οι συμμετέχοντες απάντησαν τα εξής: Το 75% δεν έχει και δεν θέλει να αποφύγει οποιοδήποτε εμβόλιο, το 70% πιστεύει ότι τα εμβόλια είναι ο καλύτερος τρόπος να αποφευχθεί μια ασθένεια εφόσον αυτή καλύπτεται από ένα εμβόλιο και ταυτόχρονα το 90% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι τα εμβόλια είναι περισσότερο ευεργετικά από ό,τι επιβλαβή για την υγεία. Σε ποσοστό 90% οι συμμετέχοντες είχαν ενημερωθεί σχετικά με το εμβόλιο κατά του HPV. Τέλος, εμφανίστηκαν χαμηλά ποσοστά επιτυχίας, μικρότερα του 30% στην ερώτηση: Ποια είναι τα σημαντικότερα εμβόλια;

Στην τελευταία κατηγορία εξετάζονται εξειδικευμένα θέματα εμβολιασμού. Το 60% δεν ενδιαφέρεται για τη μορφή που έχει ένα εμβόλιο (ενέσιμο, από του στόματος κ.α.) και το 75% θεωρεί εύκολη υπόθεση το να βρει ένα εμβόλιο. Το 75% των ερωτηθέντων θα αγόραζε ένα απαραίτητο εμβόλιο εκτός και εάν ήταν πέρα από την οικονομική τους δυνατότητα και το 60% όταν χρειάστηκε συμβουλεύθηκε για τον εμβολιασμό έναν επαγγελματία υγείας. Όπως αναμενόταν όσοι είχαν εμπιστοσύνη στις επίσημες κρατικές πολιτικές και τις φαρμακευτικές εταιρείες ήταν αυτοί που κυρίως εμπιστευόντουσαν τα εμβόλια και αντίστροφα όσοι δεν εμπιστεύονταν θεσμούς και φαρμακευτικές βιομηχανίες δεν θεωρούσαν σημαντικό τον εμβολιασμό για την πρόληψη ασθενειών.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι βασικοί λόγοι που τροφοδοτούν τους δισταγμούς απέναντι στους εμβολιασμούς εμπλέκουν πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες. Είναι δύσκολο να ανιχνευθεί το τι οδηγεί καθέναν ξεχωριστά στο να αποφασίσει να αρνηθεί κάποια ή και όλα τα εμβόλια που προτείνονται από το επίσημο πρόγραμμα. Μετά από μεγάλη έρευνα η επιστημονική κοινότητα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διστακτικότητα που επιδεικνύεται απέναντι στα εμβόλια είναι πολύπλοκη και δεν εξηγείται σε καμία περίπτωση από μια απλή ομάδα μεμονωμένων παραγόντων. Έχει προταθεί ένα μοντέλο που ακολουθεί την αλληλεπίδραση των 3 Ε: Εφησυχασμός, Ευκολία και Εμπιστοσύνη. Στο μοντέλο αυτό το κύριο ζήτημα της Εμπιστοσύνης περιλαμβάνει τόσο την εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων όσο και στο σύστημα υγείας που κάνει τις συστάσεις για εμβολιασμό. Ιδιαίτερη σημασία για το κοινό έχει να καταλαβαίνει τα κίνητρα των ατόμων ή των θεσμών που αποφασίζουν το ποιο εμβόλιο είναι απαραίτητο.

Στην έρευνά τα αποτελέσματα που προέκυψαν ήταν σαφώς θετικά για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων με ποσοστά κοντά στο 80-90%, ενώ ταυτόχρονα, περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες δήλωσαν ότι εμπιστεύονται το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και τις φαρμακευτικές ε-ταιρείες. Η Ευκολία σε ένα εμβόλιο έχει να κάνει με το πόσο αυτό είναι ευρέως διαθέσιμο, οικονομικά προσιτό σε συνδυασμό με την προθυμία που υπάρχει για να πληρώσει κάποιος για αυτό και τέλος αφορά το κατά πόσο είναι προσβάσιμες οι όποιες υπηρε-σιες ανοσοποίησης. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς ότι όταν η άνεση και η ευκολία δεν χαρακτηρίζουν τις υπηρεσίες εμβολιασμού, τότε επηρεάζεται η απόφαση έναντι του εμβολίου. Στην έρευνα αυτό αποτυπώνεται στο 70% που απαντά ότι θα έβρισκε εύκολα ένα εμβόλιο και στο 75% που απαντά ότι θα αγόραζε ένα απαραίτητο εμβόλιο εκτός και αν δεν μπορούσε για οικονομικούς λόγους. Ο Εφησυχασμός απέναντι στην ανάγκη εμβολιασμού εμφανίζεται όταν δεν είναι προφανής ο κίνδυνος από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με τον εμβολιασμό.

Η καρδιά του προβλήματος στον εφησυχασμό είναι ότι τα άτομα δίνουν χαμηλή προτεραιότητα στον εμβολιασμό επειδή ταυτόχρονα άλλα πράγματα τους φαίνονται πιο σημαντικά. Τα προγράμματα εμβολιασμού ενδέχεται να μην έχουν επιτυχία όταν τα άτομα αρχίζουν να συγκρίνουν τους κινδύνους των εμβολίων με τους κινδύνους ασθενειών, που δεν είναι πλέον συχνές και καθημερινές. Η τάση εφησυχασμού στην έρευνα περιγράφεται καλύτερα από τις απαντήσεις στις ερωτήσεις, που εξετάζουν την προσωπική αντίληψη για τα εμβόλια. Τρεις στους τέσσερις ερωτηθέντες έχουν συμμετάσχει στο πρόγραμμα ανοσοποίησης και υπάρχει υψηλό ποσοστό συμμετεχόντων στην έρευνα, που ήταν πληροφορημένοι σχετικά με το νέο εμβόλιο του HPV.

• SAGE Working Group on Vaccine Hesitancy http://www.who.int/immunization/sage/sage_wg_vaccine_hesitancy_apr12/en/ [accessed 07.07.16].
• WHO | Addressing Vaccine Hesitancy, http://www.who.int/immunization/vaccine hesitancy/en/ [accessed 07.07.16].
• WHO | Addressing Vaccine Hesitancy-report of the sage working group on vaccine hesitancy,http://www.who.int/immunization/1_Report_WORKING_GROUP_ON_VACCINE_HECITANCY/ [accessed 07.07.16].
• Larson HJ, Jarrett C, Eckersberger E, Smith DMD, Paterson P. Understanding vaccine hesitancy around vaccines and vaccination from a global perspective: A systematic review of published literature, 2007-2012. Vaccine 2014; 32:2150–9. doi: 10.1016/j.vaccine.2014.01.081.
• Dube E, Gagnon D, Nickels E, Jeram S, Schuster M. Mapping vaccine hesitancy -Country-specific characteristics of a global phenomenon. Vaccine 2014; 32:6649–54. doi: 10.1016/j.vaccine.2014.09.039.

Πηγή: http://www.dialysis-living.com