Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στους αιμοκαθαιρόμενους ασθενείς

Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αποτελεί μια από τις συχνότερες ψυχιατρικές διαταραχές και έχει σημαντικές επιπτώσεις στη λειτουργικότητα του ατόμου. Για πάρα πολλά χρόνια οι ψυχίατροι πίστευαν ότι η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ήταν ένα σπάνιο πρόβλημα, διότι μόνο λίγοι από τους ασθενείς αναζητούσαν επαγγελματική βοήθεια.

ΜΩΫΣΙΑΔΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ, Νοσηλεύτρια Π.Ε. MSc, PhD, Προϊσταμένη Μ.Τ.Ν. Αμαλία Φλέμιγκ
ΜΑΝΤΟΥΛΙΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, Νοσηλευτής Μ.Τ.Ν. Αμαλία Φλέμιγκ
ΦΙΔΑΝΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, Νοσηλευτής Μ.Τ.Ν. Αμαλία Φλέμιγκ
ΛΟΛΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, Νοσηλεύτρια Μ.Τ.Ν. Αμαλία Φλέμιγκ

Αυτό γινόταν κυρίως λόγω του παράξενου περιεχομένου των ιδεοληψιών, που οι ασθενείς προσπαθούσαν να αποκρύψουν από τους άλλους, όσο και λόγω της έλλειψης κατάλληλης θεραπείας. Το αποτέλεσμα ήταν η νόσος να υποεκτιμηθεί μέχρι την διενέργεια ειδικών επιδημιολογικών μελετών στον γενικό πληθυσμό, πρώτα στις ΗΠΑ και μετά και σε άλλες χώρες, που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του ’80.^1,2,3

Οι έρευνες αυτές έδειξαν ότι ένα ποσοστό 2% του πληθυσμού πάσχει από Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.

Tο νούμερο αυτό περιλαμβάνει βεβαίως όλες τις μορφές από τις πιο ελαφριές που είναι και οι περισσότερες έως και τις πιο βαριές, ωστόσο καθιστά την Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ως την τέταρτη πιο συχνή ψυχική διαταραχή, μετά την κατάθλιψη, τις φοβίες και την γενικευμένη αγχώδη διαταραχή.

Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή σύμφωνα με αυτές τις έρευνες είναι 5 φορές πιο συχνή από την σχιζοφρένεια και την μανιοκατάθλιψη και δύο φορές πιο συχνή από την διαταραχή πανικού. Με βάση το νούμερο αυτό υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα πάνω από 100.000 άνθρωποι πρέπει να πάσχουν αυτή την στιγμή από Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ποικίλης βαρύτητας. Οι γυναίκες φαίνεται να πάσχουν λίγο πιο συχνά αλλά όχι σε μεγάλο βαθμό, αν και το εύρημα αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από άλλες έρευνες που έχουν δείξει ίδια αναλογία.^1,2

Η Iδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ανήκει στις Αγχώδεις Διαταραχές και ενέχει ψυχαναγκαστικά καταναγκαστικά χαρακτηριστικά, τα οποία προκαλούν δυσπροσαρμοστικότητα και βλάπτουν τη λειτουργικότητα του ασθενή.

Οι ιδεοληψίες είναι επίμονες ιδέες, σκέψεις και παρορμήσεις ενώ οι καταναγκασμοί αποτελούν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (πχ. πλύσιμο χεριών ή τακτοποίηση) ή νοητικές ενέργειες (προσευχή, μέτρημα ) που αποσκοπούν στην αποφυγή του άγχους και την εξουδετέρωση των ιδεοληψιών.

Oι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί προκαλούν έντονο άγχος, καταλαμβάνουν σημαντικό μέρος από το χρόνο του ατόμου και εμπλέκονται σε σοβαρό βαθμό με τη λειτουργικότητα του στην καθημερινή του ζωή. Το άτομο ενδέχεται να επιχειρεί να αντισταθεί στις ιδεοληψίες αλλά συνήθως υποκύπτει λόγω του έντονου άγχους που η αντίσταση αυτή εκλύει, προβαίνοντας σε καταναγκασμούς για να μειώσει το συγκεκριμένο άγχος. Όσο εξελίσσεται η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή τόσο λιγότερη αντίσταση συνήθως ασκεί ο ασθενής στις ιδεοληψίες του και σε χρόνιες μορφές συχνά παύει να αντιστέκεται, έτσι ώστε σε εμφάνιση ιδεοληψίας προβαίνει αμέσως σε καταναγκασμούς.⁴

Για την διάγνωση της διαταραχής τα κριτήρια του DSM-IV απαιτούν την ύπαρξη των ιδεοληψιών και των καταναγκασμών, υπό την προϋπόθεση ότι το άτομο σε κάποια στιγμή της πορείας της διαταραχής αναγνωρίζει ότι είναι υπερβολικοί ή παράλογοι. Επιπλέον, επισημαίνουν ότι τα συμπτώματα αυτά πρέπει να προκαλούν δυσφορία ή να παρεμποδίζουν σημαντικά την λειτουργικότητα του ατόμου και ότι δεν πρέπει να οφείλονται σε κάποια γενική ιατρική κατάσταση ή τη χρήση ουσιών.⁵

Με βάση ειδικές αναλυτικές μεθόδους^6,7,8 τα ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα διακρίνονται σε 4 κατηγορίες:

• επιθετικές, σεξουαλικές και θρησκευτικές ιδεοληψίες με καταναγκασμούς επανελέγχου,

• ιδεοληψίες συμμετρίας με καταναγκασμούς ταξινόμησης, τακτοποίησης και επανάληψης,

• ιδεοληψίες μόλυνσης με καταναγκασμούς καθαριότητας και

• συμπτώματα συλλογής.

Οι κατηγορίες αυτές διαφέρουν ως προς την απαντητικότητα τους στη θεραπεία, τη συννοσηρότητα τους με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές και ως προς τη γενετική τους προδιάθεση.^9,10,11

Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μερικές φορές συνοδεύεται από:

• κατάθλιψη,

• διαταραχές πρόσληψης τροφής,

• διαταραχές από κατάχρηση ουσιών,

• διαταραχές προσωπικότητας ή άλλες αγχώδεις διαταραχές.

Επίσης, γνωστή είναι και η σχέση της με διαταραχές που έχουν ως σύμπτωμά τους τα τικς (όπως το σύνδρομο Tourette) καθώς και με την σωματοδυσμορφική διαταραχή (στην οποία παραμορφώνεται η εικόνα που έχει κανείς για το σώμα του) και την υποχονδρίαση. Οι συνυπάρχουσες διαταραχές μπορεί να δυσκολέψουν τόσο την σωστή διάγνωση της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής όσο και την θεραπεία της.

Ενώ τα ποσοστά των ψυχικών διαταραχών στους ασθενείς με Χρόνια Νεφρική Νόσο Τελικού Σταδίου είναι υψηλότερα από αυτά άλλων χρονίων παθήσεων,¹² τα ψυχαναγκαστικά συμπτώματα σε αιμοκαθαιρόμενους έχουν διερευνηθεί ελάχιστα, με 2 μελέτες τα αποτελέσματα των οποίων δίνουν έναυσμα για περαιτέρω διερεύνηση, ενώ μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον έχει δοθεί στην εκτίμηση της κατάθλιψης των αιμοκαθαιρόμενων.

Η ανάγκη δια βίου σχέσης των αιμοκαθαιρόμενων με τους επαγγελματίες υγείας και η συνεχής σύνθετη αυτοφροντίδα που περιλαμβάνει ειδικές δίαιτες, φαρμακευτική αγωγή και αλλαγές στο τρόπο ζωής είναι μερικοί από τους παράγοντες που προσδιορίζουν διάφορους τύπους ψυχολογικών προβλημάτων που απορρέουν από τις ιδιαιτερότητες της νόσου.¹³ Εξαιτίας του πανίσχυρου ρόλου που τα ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα διαδραματίζουν στη ζωή των ασθενών, συχνά αποφεύγουν αντικείμενα, καταστάσεις και γενικότερα ερεθίσματα που πυροδοτούν τα εν λόγω συμπτώματα. Συνεπώς, η αποφευκτική συμπεριφορά αποτελεί ένα ακόμα κεντρικό στοιχείο της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.¹⁴

Οι Lyros et alαναφέρουν πως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αποτελεί μια σημαντική πτυχή του ψυχιατρικού προφίλ των ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία αιμοκάθαρσης.

Αυτά τα ψυχιατρικά συμπτώματα μπορεί να μην είναι αναγνωρισμένο πρόβλημα στους αιμοκαθαιρόμενους και ίσως να έχουν παραμεληθεί εξαιτίας άλλων ιατρικών προτεραιοτήτων.

Στην μελέτη τους σχετικά με την ψυχαναγκαστικότητα σε αιμοκαθαιρόμενους, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι 25 αιμοκαθαιρόμενοι που συμμετείχαν στη μελέτη εμφάνισαν αυξημένο σκορ ψυχαναγκαστικότητας σε σχέση με 20 υγιή άτομα που αποτελούσαν την ομάδα ελέγχου κυρίως στις υποκλίμακες καθαριότητας, ελέγχου και αμφιβολίας. Δεν παρατηρήθηκε συσχέτιση της ψυχαναγκαστικότητας με τα έτη αιμοκάθαρσης, το εκπαιδευτικό επίπεδο, τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, ενώ συσχέτιση παρουσιάστηκε με το επίπεδο κρεατινίνης των ασθενών.¹⁵

Επιπλέον, σε μελέτη με δείγμα 150 αιμοκαθαιρόμενων ασθενών βρέθηκε ότι το κύριο ψυχοπαθολογικό χαρακτηριστικό των ασθενών ήταν η κατάθλιψη και ακολούθως η ψυχαναγκαστικότητα.

Στη μελέτη αυτή διαπιστώθηκε συσχέτιση της ψυχαναγκαστικότητας με την ηλικία, την εργασία και την ενδονοσοκομειακή νοσηλεία των ασθενών. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι αυξημένη ψυχαναγκαστικότητα εμφάνιζαν οι ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας, οι ασθενείς που δεν εργάζονταν και οι ασθενείς που νοσηλεύτηκαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους.¹⁶

Από την έλλειψη ερευνητικών δεδομένων για την ψυχαναγκαστικότητα των αιμοκαθαιρόμενων καθίσταται σαφές ότι η εκτίμηση της από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό που παρέχει φροντίδα σε αυτή την ομάδα ασθενών καθίσταται αναγκαία και ταυτόχρονα δύσκολη λόγω της μυστικοπαθούς φύσης των ατόμων με τη διαταραχή αυτή.

Για το λόγο αυτό πρέπει τόσο οι ασθενείς όσο και το προσωπικό να γνωρίζουν ότι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να προκύψει λόγω των ψυχοπιεστικών καταστάσεων που βιώνουν οι αιμοκαθαιρόμενοι και να διαχωρίζεται από τις φυσιολογικές επαναληπτικές συμπεριφορές των ασθενών που προκύπτουν από τις απαιτήσεις της θεραπείας αιμοκάθαρσης.

ΠΗΓΗ: Dialysis Living

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Robbins LN, Helzer JE, Weissman M, et al. Lifetime prevalence of specific psychiatric disorders in three sites. Arch Gen Psychiatry 1984; 138:949–58.
2. Karno M, Golding J, Sorenson S, et al. The epidemiology of obsessive compulsive disorder in five US communities. Arch Gen Psychiatry 1988; 49:1094–99.
3. Weissman MM, Bland RC, Canino GJ, et al. The cross national epidemiology of obsessive compulsive disorder. J Clin Psychiatry1994; 55(Suppl):5–10.
4. Ζέρβας Ι. Αγχώδεις διαταραχές. Στο: Σολδάτος Κ, Λύκουρας Λ (Επιμ. Έκδ) Σύγγραμμα Ψυχιατρικής. Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2006:591-642.
5. American Psychiatric Association . Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 4th ed. Washington, USA,American Psychiatric Press, 1994.
6. Leckman JF, Grise DE, Boardman J, et al. Symptoms of obsessive compulsive disorder. Am J Psychiatry 1997; 154:911–17.
7. Summerfeldt LJ, Richter MA, Antony MM, et al. Symptom structure in obsessive compulsive disorder: A confirmatory factor-analytic study. Behav Res Ther 1999; 37:297–311.
8. Cavallini MC, Di Bella D, Siliprandi F, et al. Exploratory factor analysis of obsessive compulsive patients and association with 5-HTTLPR polymorphism. Am J Med Genet 2002; 114:347–53.
9. Mataix-Cols D, Marks IM, Greist JH, et al. Obsessive compulsive symptom dimensions as predictors of compliance with and response to behaviour therapy: Results from a controlled trial. Psychother Psychosom2002; 71:255–62.
10. Samuels J, Bienvenu OJ, Riddle MA, et al. Hoarding in obsessive compulsive disorder: Results from a case-control study. Behav Res Ther2002, 40:517–28.
11. Leckman JF, Pauls DL, Zhang H, et al. Obsessive compulsive symptom dimensions in affected sibling pairs diagnosed with Gilles de la Tourette syndrome. Am J MedGenet 2003; 116:60–8.
12. Kimmel PL, Thamer M, Richard CM, Ray NF. Psychiatric illness in patients with end-stage renal disease. Am J Med 1998; 105:214-21.
13. Sensky T. Psychosomatic aspects of end-stage renal failure. Psychother Psyshosom 1993; 59:56-68.
14. Bartz JA, Hollander E. Is obsessive-compulsive disorder an anxiety disorder? Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry 2006; 30:338-52.
15. Lyros E, Messinis L, Dendias G, Siavelis C, Triantafyllou A., Papathanasopoulos P. Increased self-report of obsessive-compulsive behaviors among hemodialysis patients. The Primary Care Companion Journal of ClinicalPsychiatry 2010; 12(3):6.
16. Μωυσιάδου Ε. Αυτοαξιολόγηση ψυχοπαθολογίας, εαυτοεκτίμησης και στρατηγικών διαχείρισης αγχογόνων καταστάσεων από ασθενείς με Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια σε αιμοκάθαρση. Διδακτορική διατριβή, ΕΚΠΑ, Τομέας Ψυχικής Υγείας και Επιστημών Συμπεριφοράς, Τμήμα Νοσηλευτικής, Αθήνα 2014.