Η μεταμόσχευση στην Ελλάδα μπαίνει σε νέα τροχιά φέρνοντας ελπίδα στους ασθενείς μας

Η Ελλάδα βρίσκεται στα χαμηλότερα ποσοστά μεταμοσχεύσεων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία.

Όσο απαισιόδοξη και απογοητευτική και αν ακούγεται αυτή η διαπίστωση, είναι η οδυνηρή πραγματικότητα για τους συνανθρώπους μας που εξαρτώνται από ένα μόσχευμα.

Νίκος Καρύδης, MD, PhD, FRCS(Eng), FEBS, Επίκουρος Καθηγητής Γενικής Χειρουργικής και Μεταμοσχεύσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών, Επίτιμος Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής Μεταμοσχεύσεων, King’s College London 

Είναι όμως και μια φράση κενή περιεχομένου, εφόσον δεν αναλογιστούμε, σε κοινωνικό και επιστημονικό επίπεδο, τις υποκείμενες αιτίες, αλλά και την αδιάκοπη προσπάθεια όσων εργάζονται για τις μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας. Έχουμε πολλά μέτωπα να καλύψουμε αναμφισβήτητα, έχοντας κατά νου ότι κανένα πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων παγκοσμίως δεν «δουλεύει» χωρίς επένδυση και κόπο. Μην ξεχνάμε όμως ότι η μεταμόσχευση είναι «κερδοφόρος» παρέμβαση για κάθε σύστημα υγείας, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις μακροχρόνιες θεραπείες που υποκαθιστά.

Απαιτείται ομαδική προσπάθεια σε πολλούς τομείς σχετικά με τη δωρεά οργάνων, την εκπαίδευση, τη δημόσια συζήτηση, την ενημέρωση, και την κατάρτιση του προσωπικού των δομών υγείας. Χώρες στην ευρύτερη περιοχή μας που κάποτε θεωρούνταν πολύ λιγότερο αναπτυγμένες, και κατά τεκμήριο «πτωχές» σε σύγκριση με το ελληνικό σύστημα υγείας, μάς έχουν πλέον ξεπεράσει κατά πολύ σε πολλά επίπεδα.

Η μεταμόσχευση είναι πολύπλοκη υπόθεση και απαιτεί συντονισμό και επάρκεια σε πολλά επίπεδα, πολύ περισσότερα από την καθιερωμένη έννοια του «καλού γιατρού» ή του «ικανού χειρουργού». Απαραίτητα συστατικά της επιτυχίας και αυτά ασφαλώς, αλλά όχι αποκλειστικά.

Η μεταμόσχευση απαιτεί ομάδα, συντονισμένη και εναρμονισμένη ως προς τους στόχους της. Η ομάδα απαιτεί μέλη με σύγχρονη κατάρτιση και δεξιότητες, πέραν αυτών που απαιτούνται για να συντηρηθεί το υπάρχον σύστημα. Ευτυχώς υπάρχει πληθώρα άρτια εκπαιδευμένων ειδικών κάθε είδους, που είναι πρόθυμοι να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στη χώρα μας, αρκεί να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες ευκαιρίες, σε επαγγελματικό και επιστημονικό επίπεδο.

Είναι γεγονός ότι χρειαζόμαστε περισσότερα μοσχεύματα από όσα υπάρχουν, τουλάχιστον για τη μεταμόσχευση του νεφρού, όπου ο χρόνος αναμονής βρίσκεται πλέον σε κρίσιμα επίπεδα για την επιβίωση των ασθενών που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση.

Είναι όμως επίσης γεγονός ότι στη χώρα μας η υποστήριξη των δομών που «ανιχνεύουν» τους κατάλληλους δότες με εγκεφαλικό θάνατο είναι ελλιπής. Οι υποψήφιοι δότες δηλαδή πιθανώς υπάρχουν αλλά δεν αξιοποιούνται πλήρως.

Σε κάθε περίπτωση, οι παρεμβάσεις που έχουν προταθεί στο πλαίσιο της πρότασης του εθνικού σχεδίου για τις μεταμοσχεύσεις, με παρουσία συντονιστών στις μονάδες εντατικής θεραπείας, αναμένεται να βελτιώσουν την κατάσταση.

Η μεταμόσχευση είναι ένας τομέας εξελισσόμενος. Οι πρακτικές και οι κανόνες που τη διέπουν προσαρμόζονται στις απαιτήσεις, τους περιορισμούς αλλά και τις δυνατότητες κάθε εποχής. Έχει σημειωθεί αλματώδης πρόοδος σε μεθόδους ικανές να αυξήσουν τον αριθμό των διαθέσιμων μοσχευμάτων και ταυτόχρονα να ενισχύσουν τη χρησιμοποίηση οργάνων από «οριακούς» δότες. Υπάρχει πλέον διεθνώς συσσωρευμένη εμπειρία στη μεταμόσχευση όλων των οργάνων από δότες με καρδιακό θάνατο, κάτι που λείπει από τη χώρα μας.

Απαιτεί ασφαλώς επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό με εξειδικευμένη γνώση στις λήψεις οργάνων αυτού του τύπου, είναι όμως μια πολύτιμη πηγή μοσχευμάτων με άριστα αποτελέσματα. Ενδεικτικά και μόνο, ένα επιτυχές πρόγραμμα από δότες με καρδιακό θάνατο θα μπορούσε να αυξήσει τα διαθέσιμα μοσχεύματα κατά 20% τουλάχιστον με την έναρξή του.

Χρειάζεται δουλειά προς αυτήν την κατεύθυνση, όχι αποκλειστικά σε νομοθετικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο κοινωνίας, ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για αλλαγές αυτού του μεγέθους. Η χρήση νέων τεχνολογιών για την αξιολόγηση και αξιοποίηση ανθρώπινων μοσχευμάτων βρίσκεται σε μια φάση έξαρσης διεθνώς. Οι πρακτικές αλλά και θεωρητικές δυνατότητες είναι πραγματικά συγκλονιστικές, και θεωρώ επιβεβλημένη την εισαγωγή αυτών των τεχνικών στη δική μας πραγματικότητα, τόσο με κλινικό όσο και ερευνητικό προσανατολισμό.

Μεταμόσχευση από ζώντα δότη: η κινητήρια δύναμη κάθε επιτυχημένης στρατηγικής

Εν τω μεταξύ, έως ότου ευοδωθούν οι ομολογουμένως καθοριστικές αλλαγές που αναμένονται σε εθνικό επίπεδο, η μεταμόσχευση από ζώντα δότη παραμένει απόλυτη προτεραιότητα για τους νεφροπαθείς. Η ζώσα μεταμόσχευση δεν ωφελεί άμεσα μόνο τον λήπτη του συγκεκριμένου μοσχεύματος, αλλά εμμέσως και τους υποψήφιους λήπτες της εθνικής λίστας που δεν διαθέτουν ζώντα δότη, με το να μειώνει τον αριθμό των ασθενών που περιμένουν μόσχευμα.

Είναι κατά μία έννοια η κινητήρια δύναμη πίσω από κάθε καλά οργανωμένο πρόγραμμα μεταμόσχευσης νεφρού. Η σύγχρονη αντίληψη περί ζώσας μεταμόσχευσης επιβάλλει την αξιοποίηση κάθε ζώντα δότη, που περιλαμβάνει όχι μόνο την ουσιαστική διευκόλυνση του απαραίτητου ελέγχου αλλά επιπλέον στρατηγικές που επιτρέπουν σε κάποιον να δωρίσει έναν νεφρό πέραν των καθιερωμένων προϋποθέσεων συμβατότητας με το λήπτη.

Υπάρχουν δότες οι οποίοι στο, όχι και τόσο μακρινό, παρελθόν αποθαρρύνονταν ή δεν ολοκλήρωναν τον έλεγχο λόγω κάποιου ζητήματος συμβατότητας, ομάδας αίματος ή ιστοσυμβατότητας. Είμαστε όμως στην ευχάριστη θέση σήμερα, ως λειτουργοί της μεταμόσχευσης, να μπορούμε να προσφέρουμε τη δυνατότητα σε όλους σχεδόν τους ζώντες δότες να ολοκληρώσουν την ευγενή και ανιδιοτελή προσφορά τους.

Ένας ασύμβατος δότης μπορεί να μην μπορεί να δωρίσει απευθείας στον λήπτη του, μπορεί όμως να ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα «ανταλλαγής» νεφρών (paired exchange), όπου συμμετέχουν και πολλοί άλλοι τέτοιοι δότες μαζί με τους αντίστοιχους λήπτες τους.

Με τον τρόπο αυτό, είναι δυνατό να εξαλειφθούν οριστικά διάφορα ιδιαίτερα δύσκολα ζητήματα συμβατότητας, μετατρέποντας κυριολεκτικά την προοπτική μιας ασύμβατης μεταμόσχευσης σε συμβατή από άλλο δότη.

Τέτοια προγράμματα έχουν πράγματι φέρει επανάσταση στον τρόπο αξιοποίησης των ζώντων δοτών και έχουν αποφέρει τεράστια οφέλη σε χιλιάδες λήπτες, ορισμένοι εκ των οποίων δεν θα είχαν ποτέ την ευκαιρία να μεταμοσχευθούν.

Οι επιλογές για μεταμόσχευση από ζώντα δότη δεν σταματούν όμως εκεί. Τα προγράμματα ασύμβατης μεταμόσχευσης εξακολουθούν να «συμπληρώνουν» τα προγράμματα ανταλλαγής, σε περιπτώσεις με πιο εύκολα διαχειρίσιμες ασυμβατότητες ή εφόσον αυτό επιθυμούν δότης και λήπτης και το επιτρέπει η υποκείμενη ανοσολογία τους.

Υπάρχει όμως και άλλη μια καινοτόμος οδός για τους ασύμβατους ζώντες δότες: εκείνη της δωρεάς στην εθνική λίστα, προκειμένου ο λήπτης τους να προωθηθεί στην κορυφή της λίστας αναμονής, αυξάνοντας σημαντικά την πιθανότητα να λάβει μόσχευμα από αποβιώσαντα δότη πολύ πιο σύντομα. Με τον τρόπο αυτό, ενισχύεται η λογική ότι όλοι οι ζώντες δότες μπορούν να αξιοποιηθούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Όλες οι παραπάνω επιλογές, αλλά και η ίδια η πρόθεση του ατόμου να δωρίσει ένα ζωτικό όργανο σε ένα συνάνθρωπο, εμπεριέχουν αναμφισβήτητα πολύπλοκα ηθικά ζητήματα. Οι λειτουργοί της μεταμόσχευσης οφείλουμε να αναγνωρίζουμε τη σύνθετη φύση της μεταμόσχευσης αλλά ταυτόχρονα να «επινοούμε» λύσεις.

Είναι χρέος μας να συνδιαλεγόμαστε με τους ασθενείς μας και να προετοιμάζουμε το μέλλον μαζί τους, μαθαίνοντας για τις ανάγκες τους. Το εγγύς μέλλον επιφυλάσσει μεγάλες αλλαγές και προβλέπεται ελπιδοφόρο, το πιστεύω ειλικρινά.