Οδηγίες άσκησης, διατροφής και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης αιμοκαθαιρόμενων – Μέρος ΙΙΙ

Η Χρόνια Νεφρική Νόσος (ΧΝΝ) είναι μια κλινική συνδρομή με κύριο χαρακτηριστικό την βαθμιαία και προοδευτική απώλεια της λειτουργίας των νεφρών να ρυθμίζουν την ποιότητα και την ποσότητα των υγρών του σώματος, την παραγωγή ουσιών με ορμονική δράση, καθώς και την διατήρηση της οξεοβασικής λειτουργίας του οργανισμού.

Βασιλική Μίχου – Νοσηλεύτρια, MSc, PhD, Επιστημονικός Συνεργάτης Εργαστηρίου Αθλητιατρικής

Στόχος άρθρου

Οι ασθενείς με ΧΝΝ που υποβάλλονται στην θεραπεία της αιμοδιύλισης έρχονται αντιμέτωποι με μια πληθώρα κλινικών συμπτωμάτων, με περιορισμούς στην διατροφή, ενώ τείνουν προς την υποκινητικότητα, αφού η ίδια η θεραπεία της αιμοκάθαρσης προάγει την καθιστική ζωή και μειώνει τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας. Παράλληλα μελέτες δείχνουν ότι οι αιμοκαθαιρόμενοι ασθενείς υποφέρουν και από συμπτώματα που δεν συσχετίζονται  με την έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας, καταλήγοντας σε διαφορετικά συμπεράσματα σχετικά με την ψυχολογική ευεξία και τη γνωστική ικανότητα των αιμοκαθαιρόμενων. Υπό το πρίσμα αυτών των γεγονότων, κρίνεται απαραίτητη η ολιστική προσέγγιση και η διαμόρφωση συστάσεων που θα αποσκοπούν στην επιμόρφωση και εκπαίδευση των αιμοκαθαιρόμενων ασθενών σε θέματα ενός υγιεινού τρόπου διαβίωσης.

Ψυχική υγεία και ευεξία

Οι ασθενείς με ΧΝΝ τελικού σταδίου που υποβάλλονται στην θεραπεία της αιμοδιύλισης, έρχονται αντιμέτωποι με μια πληθώρα σωματικών και ψυχοκοινωνικών στρεσσογόνων παραγόντων που σχετίζονται, τόσο με τις συννοσηρότητες, όσο και με την εκάστοτε θεραπεία αιμοδιύλισης, οι οποίες συχνά επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο ζωής.

Οι στρεσογόνοι παράγοντες που αντιμετωπίζουν συνήθως οι αιμοκαθαιρόμενοι ασθενείς περιλαμβάνουν τους οικονομικούς περιορισμούς, την σεξουαλική δυσλειτουργία, τις αλλαγές επαγγελματικής απασχόλησης, τους χρονικούς περιορισμούς, τις συζυγικές συγκρούσεις, τα αναδυόμενα αισθήματα εξάρτησης από τρίτους, την απομόνωση, την μεταβολή της δυναμικής της οικογένειας και τους λειτουργικούς περιορισμούς (Cukor et al., 2008). Αυτοί οι στρεσογόνοι παράγοντες συχνά συμβάλλουν σε επιδείνωση της ψυχικής υγείας, με την κατάθλιψη και το άγχος να είναι τα πιο κοινά συμπτώματα.

Σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, τα άτομα που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση έχουν υψηλότερα ποσοστά επιπολασμού συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους (Goh & Griva, 2018). Τα παγκόσμια ποσοστά επικράτησης της κατάθλιψης και του άγχους το 2015 υπολογίστηκαν σε 4,4% και 3,6%, αντίστοιχα (WHO, 2017).

Συγκριτικά, μια μετα-ανάλυση 249 μελετών τονίζει τις εκτιμήσεις του επιπολασμού για την κατάθλιψη μεταξύ των αιμοκαθαιρόμενων ασθενών, που κυμαίνονται μεταξύ 20% και 40% (Pulmer et al., 2013). Για την αγχώδη διαταραχή, έχουν αναφερθεί ποσοστά επιπολασμού από 17% έως 46% για άτομα που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση (Cukor et al., 2008).

Οι διαταραχές ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουν οι αιμοκαθαιρόμενοι ασθενείς, ιδιαίτερα η κατάθλιψη και το άγχος, ενέχουν καταστροφικές επιπτώσεις στην σωματική και ψυχική τους υγείας. Μελέτες δείχνουν ότι η κατάθλιψη σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο νοσηλείας, αυξημένη θνησιμότητα, κακή διατροφή και κακή συμμόρφωση στην θεραπεία της αιμοκάθαρση (Shirazian et al., 2017).  Ενώ το άγχος έχει βρεθεί ότι σχετίζεται σημαντικά με την συνυπάρχουσα κατάθλιψη, τις αυξημένες συννοσηρότητες, την διάρκεια νοσηλείας και την μειωμένη ζωτικότητα και ποιότητα ζωής (Huang et al., 2021).

Συστάσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι οι ασθενείς με ΧΝΝ, από τις πρώτες κιόλας ώρες που θα διαγνωστούν με ΧΝΝ και ιδιαίτερα καθώς φτάνουν στο τελικό στάδιο που χρήζει θεραπεία αιμοδιύλισης, έρχονται αντιμέτωποι με μια πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων. Νιώθουν άγχος για το άγνωστο μονοπάτι της θεραπείας που επρόκειτο να υποβληθούν, φόβο για το πως θα ανταπεξέλθουν στις οικογενειακές, επαγγελματικές, καθημερινές τους υποχρεώσεις, θλίψη και θυμό για αυτό που συνέβει, ενώ συχνά κατηγορούν τον εαυτό τους  ή τρίτους για αυτή την κατάληξη.

Υπό αυτό το πρίσμα, κρίνεται αναγκαία η παροχή συμβουλευτικής από τους φροντιστές, τα μέλη της οικογένειας και το προσωπικό υγείας των Μ.Τ.Ν. Η βελτίωση της ψυχικής υγείας του κάθε ασθενή ξεχωριστά, είναι συνυφασμένη με την καλύτερη συμμόρφωση στην θεραπεία και την αποτελεσματικότερη διαχείριση συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης.

Οι ασθενείς πρέπει να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες, όπως σε ομαδικά προγράμματα φυσικής δραστηριότητας ή σε τμήματα εκμάθησης νέων δεξιοτήτων. Επιπλέον οι επαγγελματίες υγείας των Μ.Τ.Ν θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν εγκαίρως συμπτώματα και συμπεριφορές που παραπέμπουν σε μειωμένη ψυχική διάθεση, ώστε να γίνει έγκαιρη παραπομπή σε κάποιον ειδικό. Σημαντική ωστόσο κρίνεται και η καλή διατροφή και η διακοπή καταχρήσεων, όπως η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα.

Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ένας υγιεινός τρόπος ζωής με άσκηση και καλή διατροφή, μπορεί να βελτιώσει την ψυχική διάθεση, τα επίπεδα ύπνου, μειώνοντας παράλληλα τα συμπτώματα άγους και κατάθλιψης. Το κλειδί στην ολιστική ψυχοκοινωνική υποστήριξη αυτών των ασθενών βρίσκεται στην επαρκή γνώση και διαχείριση από πλευράς επαγγελματικών υγείας και φροντιστών, σε θέματα που αφορούν την ψυχική υγεία και νόσο.

Βιβλιογραφία

• Baker, L.A., March, D.S., Wilkinson, T.J. et al. (2022). Clinical practice guideline exercise and lifestyle in chronic kidney disease. BMC Nephrol, 23(75) https://doi.org/10.1186/s12882-021-02618-1.
• Cukor, D, Coplan, J, Brown, C, et al. (2008). Anxiety disorders in adults treated by hemodialysis: a single-center study. Am J Kidney Dis, 52(1):128-136
• Descombes E., Hanck A.B., Fellay G. (1999). Water soluble vitamins in chronic hemodialysis patients and need for supplementation. Kidney Int., 43: 1319-1328.
• Fouque, D. (2003). Nutritional requirements in maintenance hemodialysis. Advances in Renal Replacement Therapy, 10(3): 183-193.
• Goh, ZS & Griva, K. (2018). Anxiety and depression in patients with end-stage renal disease: impact and management challenges—a narrative review. Int J Nephrol Renovasc Dis, 11:93-102
• Hahn D, Hodson EM, Fouque D (2018). Low protein diets for non-diabetic adults with chronic kidney disease. Cochrane Database Syst Rev, 10(10):CD001892.
• Huang, CW, Wee, PH, Low, LL, et al. (2021). Prevalence and risk factors for elevated anxiety symptoms and anxiety disorders in chronic kidney disease: a systematic review and meta-analysis. Gen Hosp Psychiatry, 69:27-40.
• Ikizler, T.A. & Cuppari, L. (2021). The 2020 Updated KDOQI Clinical Practice Guidelines for Nutrition in Chronic Kidney Disease. Blood Purif, 50:667–671.
• Johansen, K. et al. (2003). Exercise Counseling Practices Among Nephrologists Caring for Patients on Dialysis. Am J Kidney Dis, 41, 171-178.
• Kopple, J.D. (2001). The National Kidney Foundation K/DOQI clinical practice guidelines for dietary protein intake for chronic dialysis patients. Am J Kidney Dis, 38: 68-73.
• Laville M. & Fouque D. (2000). Nutritional aspects in hemodialysis. Kidney Int. 76:133-139.
• Michou V, Kouidi E, Liakopoulos V, Dounousi E, Deligiannis A. (2019). Attitudes of hemodialysis patients, medical and nursing staff towards patients’ physical activity. Int Urol Nephrol, 51(7):1249-1260.
• Palmer, S., Vecchio, M., Craig, JC, et al. (2013). Prevalence of depression in chronic kidney disease: systematic review and meta-analysis of observational studies. Kidney Int, 84(1):179-191
• Pupim L.B, Flakoll P.J., Brouillette J.R. et al. Intradialytic parenteral nutrition improves protein and energy homeostasis in chronic hemodialysis patients. J Clin Invest, 110: 483-492.
• Rocco M.V., Paranandi L., Burrowes J.D. et al. (2002). Nutritional status in the HEMO Study cohort at baseline. Am J Kidney Dis, 39: 245-256.
• Shirazian, S, Grant, CD, Aina, O, Mattana, J, Khorassani, F, Ricardo, AC. (2017). Depression in chronic kidney disease and end-stage renal disease: similarities and differences in diagnosis, epidemiology, and management. Kidney Int Reports, 2(1):94-107.
• Tentori, F. et al. (2010). Physical exercise among participants in the Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS): correlates and associated outcomes. Nephrol Dial Transplant, 25, 3050-3062.
• World Health Organization (2017) . Depression and Other Common Mental Disorders: Global Health Estimates. Geneva: World Health Organization.